Spotkanie w Bukareszcie

W dniach 20 – 21 lutego 2013 roku w Bukareszcie odbyło się spotkanie przedstawicieli związków zawodowych Policji z Polski, Rumunii, Hiszpanii i Bułgarii w ramach projektu europejskiego pod nazwą „Rola aktywnego starzenia się w życiu zawodowym policjantów”.

W spotkaniu wzięła udział ośmioosobowa reprezentacja NSZZ Policjantów pod kierownictwem Grzegorza Nemsa – Przewodniczącego Zarządu Głównego NSZZ P. Podobnie jak realizowany w latach 2011 – 2012 projekt dotyczący prawa do negocjacji zbiorowych pracowników służb bezpieczeństwa publicznego, również i obecne przedsięwzięcie odbywa się przy pomocy firmy Formac Polonia ze środków Unii Europejskiej.

W trakcie bukareszteńskiego spotkania eksperci wszystkich delegacji przedstawili stosunki pracy w kontekście zmian demograficznych oraz regulacje prawne i negocjacje z rządem w poszczególnych krajach dotyczące tzw. zarządzania wiekiem. Z kolei eksperci zewnętrzni omówili zmiany wprowadzone w systemie prawnym UE w obliczu starzenia się społeczeństwa oraz praktyczne sposoby aktywnego starzenia się, które mogą być realizowane w Policji, a także zwrócili uwagę na potrzebę zachowania równowagi między pracą a życiem rodzinnym i właściwą strategię zarządzania wiekiem jako główne środki zaradcze w obliczu starzenia się społeczeństwa.

Delegacja polska zarówno w wygłoszonym referacie, jak i podczas dyskusji podkreślała konieczność zwiększenia zakresu i częstotliwości badań profilaktycznych policjantów, utrzymania dodatkowych urlopów wypoczynkowych ze względu na wiek i staż służby oraz bardziej liberalnego podejścia do urlopów szkoleniowych. Inne podnoszone kwestie dotyczyły stworzenia systemu zachęt do dłuższego pozostawania w służbie (np. zwiększenia dodatku za wysługę lat) oraz właściwych relacji międzyludzkich, zwłaszcza wobec osób z dłuższym stażem służby i w starszym wieku. Zwrócono uwagę na stanowiący całkowity dysonans w przepisach dotyczących zarządzania wiekiem w polskiej Policji, którym jest art. 41 ust. 2 pkt 4 ustawy o Policji, umożliwiający zwolnienie ze służby policjanta z 30-letnią wysługą emerytalną wbrew jego woli.

W trakcie dyskusji wszystkie delegacje opowiedziały się za utworzeniem programu europejskiego dotyczącego zarządzania wiekiem w Policji. W dyskusji poruszono również szereg problemów, przed którymi stają obecnie poszczególne organizacje członkowskie, związanych przede wszystkim z uprawnieniami emerytalnymi, płacami i dialogiem społecznym między stroną rządową a związkami zawodowymi. Dużo miejsca poświęcono także sprawie nadgodzin wypracowanych przez policjantów. Przedstawiciele delegacji bułgarskiej przekazali delegacji polskiej propozycje rozwiązań legislacyjnych w tym zakresie przygotowywanych obecnie w Bułgarii.

Harmonogram dalszych działań w ramach projektu przewiduje obecnie przygotowanie publikacji zawierającej wspólną strategię postępowania związków zawodowych w obliczu zachodzących zmian demograficznych i wdrażania polityki aktywnego starzenia się w Policji, a następnie tłumaczenie publikacji na języki narodowe partnerów oraz na język angielski i jej dystrybucję. Jesienią 2013 roku planowana jest konferencja podsumowująca.

Po zakończeniu spotkania doszło do podpisania porozumienia o współpracy pomiędzy Hiszpańską Konfederacją Policji CEP a Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym Policjantów.

Tomasz Krzemieński
Zdjęcia: Krzysztof Wierzbicki, Formac Polonia

 Rola aktywnego starzenia się w życiu zawodowym policjantów

Publikujemy fragmenty referatu pt. „Rola aktywnego starzenia się w życiu zawodowym policjantów”, jaki wygłosił Tomasz Krzemieński podczas spotkania przedstawicieli związków zawodowych Policji z Polski, Rumunii, Hiszpanii i Bułgarii w Bukareszcie.

Stosunki pracy w kontekście zmian demograficznych. Regulacje prawne i negocjacje z rządem.

1. Policja jako specyficzna grupa zawodowa.

Według stanu na dzień 1 stycznia 2012 roku, w Policji w Polsce było zatrudnionych 97421 policjantów. Osoby w wieku do 25 lat stanowiły 3,3 % populacji policjantów, w wieku od 25 do 30 lat – 15,2 %, w wieku od 31 do 40 lat – 47,2 %, w wieku od 41 do 50 lat – 29,3 % i w wieku powyżej 50 lat – 4,9 % (w liczbach bezwzględnych było to 4798 osób). Jeśli chodzi o staż służby, to aż 42,9 % policjantów służyło w Policji nie dłużej niż 10 lat. W przedziale 11 – 15 lat stażu służby mieściło się 18,8 % policjantów, w przedziale 16 – 20 lat – 16,2 %, w przedziale 21 – 30 lat – 20,8 % i powyżej 30 lat zaledwie 1,2 % (1141 w liczbach bezwzględnych).

Przedstawione dane wskazują, że policjanci są stosunkowo młodą grupą zawodową. Warto zauważyć, że pomimo iż grupa osób w wieku powyżej 50 lat oraz osób ze stażem służby powyżej 30 lat jest nieliczna, to i tak uległa zwiększeniu w ciągu ostatnich lat. Według stanu na dzień 31 grudnia 2008 roku, w Policji pracowało 3,1 % funkcjonariuszy w wieku powyżej 50 lat (3066 w liczbach bezwzględnych) oraz poniżej 1 % funkcjonariuszy ze stażem służby powyżej 30 lat (863 w liczbach bezwzględnych). Zwiększyła się również liczba policjantów w wieku od 40 do 50 lat (w roku 2008 było ich 22111, tzn. 22 %) oraz ze stażem służby od 20 do 30 lat (w roku 2008 było ich 13176, tzn. 13,1 %).

Należy przypuszczać, że struktura wiekowa Policji oraz wskaźniki dotyczące stażu służby będą nadal ulegać zmianie w kierunku zwiększenia liczby funkcjonariuszy w wieku 41 – 50 lat i powyżej 50 lat oraz ze stażem służby 21 – 30 lat i powyżej 30 lat. Wynika to w szczególności z przyjętych w 2012 roku uregulowań prawnych (nowelizacji ustaw emerytalnych dla żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb mundurowych), w myśl których osoby przyjęte do służby po 1 stycznia 2013 roku w celu uzyskania pierwszych uprawnień emerytalnych będą musiały spełnić równocześnie dwa warunki: osiągnięcie 55. roku życia i co najmniej 25-letni staż służby.

2. Wybrane uregulowania prawne dotyczące zarządzania wiekiem w Policji.

W chwili obecnej w Policji istnieją pewne regulacje prawne, które można określić jako dotyczące zarządzania wiekiem w myśl postulatów zgłoszonych przez związki zawodowe podczas negocjacji na temat porozumienia europejskiego w sprawie włączających rynków pracy.

Kwestia badań profilaktycznych policjantów jest rozstrzygnięta w zmienianej kilkakrotnie decyzji nr 449 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 września 2004 roku w sprawie profilaktycznej opieki zdrowotnej w Policji, obejmującej badania profilaktyczne i kontrolne funkcjonariuszy, badania specjalistyczne i szczepienia ochronne. W odniesieniu do poszczególnych województw umowy na badania i szczepienia zawierają komendanci wojewódzcy, którzy od niedawna mogą je zawierać w ramach zamówień publicznych z różnymi podmiotami na warunkach rynkowych. Funkcjonariusze służby kryminalnej i prewencyjnej (ruchu drogowego), a także oddziałów prewencji są obecnie kierowani na badania profilaktyczne do 50. roku życia co 3 lata, a powyżej 50. roku życia – co 2 lata. Z taką samą częstotliwością kieruje się na badania profilaktyczne funkcjonariuszy - pracowników pracowni biologii i chemii Laboratoriów Kryminalistycznych oraz techników kryminalistyki narażonych na kontakt z materiałem biologicznym. Funkcjonariusze służb wspomagających działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym; Wyższej Szkoły Policji, ośrodków szkolenia i szkół policyjnych; jednostek badawczo-rozwojowych i policji sądowej podlegają badaniom profilaktycznym co 4 lata do 50. roku życia i co 3 lata po ukończeniu 50. roku życia. Corocznie kierowani są na badania profilaktyczne funkcjonariusze pododdziałów antyterrorystycznych, oddziałów bojowych i pirotechnicznych, przy czym badania różnią się zakresem przed i po 40. roku życia. Udział w badaniach profilaktycznych jest obowiązkowy zgodnie z § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2 września 2002 roku w sprawie szczegółowych praw i obowiązków policjantów, w myśl którego policjant podlega badaniom określonym w przepisach o służbie medycyny pracy w zakresie i terminie wskazanym przez przełożonego właściwego w sprawach osobowych.

Kwestię dodatkowych urlopów wypoczynkowych dla policjantów w związku z określonym wiekiem i stażem służby reguluje zmieniane kilkakrotnie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 roku w sprawie urlopów policjantów. W myśl § 9 ust. 1 tego rozporządzenia wymiar corocznego płatnego urlopu dodatkowego dla policjantów, którzy osiągnęli określony staż służby, wynosi:
1) 5 dni roboczych – dla mających 15-letni staż służby,
2) 9 dni roboczych – dla mających 20-letni staż służby,
3) 13 dni roboczych – dla mających 25-letni staż służby.
Z kolei stosownie do § 10 ust. 1 ww. rozporządzenia wymiar corocznego płatnego urlopu dodatkowego dla policjantów, którzy osiągnęli określony wiek i co najmniej 10-letni staż służby, wynosi:
1) 5 dni roboczych – po ukończeniu 40 lat życia,
2) 9 dni roboczych – po ukończeniu 45 lat życia,
3) 13 dni roboczych – po ukończeniu 55 lat życia.

Przepisem, stricte zarządzającym stażem służby (a w tym przypadku również wiekiem) w ustawie o Policji jest kontrowersyjny art. 41 ust. 2 pkt 4 tej ustawy, zgodnie z którym policjanta można zwolnić ze służby w przypadku nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej. Kontrowersje wywołuje przede wszystkim fakt, że do wspomnianej wysługi zalicza się również okresy pracy przed podjęciem służby w Policji, co w niektórych przypadkach może prowadzić nawet do zwalniania ze służby osób poniżej 50. roku życia wbrew ich woli. Pozostałe uwagi i zastrzeżenia dotyczące tego przepisu zostaną omówione w dalszej części niniejszego wystąpienia.
Do dłuższego pozostawania w służbie w Policji powinien zachęcać funkcjonariuszy tzw. dodatek stażowy (za wysługę lat), wynikający z obowiązującego rozporządzenia płacowego. W myśl tego aktu prawnego uposażenie zasadnicze policjanta wzrasta z tytułu wysługi lat o 2 % po 2 latach służby i o 1 % za każdy następny rok służby, aż do wysokości 20 % po 20 latach służby, oraz o 0,5 % za każdy następny rok służby powyżej 20 lat – łącznie do wysokości 25 % po 30 latach służby. W świetle przytoczonego przepisu w przypadku stażu służby powyżej 30 lat dodatku za wysługę lat już się nie podnosi, pozostaje on na osiągniętym maksymalnym poziomie 25 %.

Powołane wcześniej rozporządzenie MSWiA w sprawie urlopów policjantów reguluje również kwestię urlopów szkoleniowych funkcjonariuszy. Zgodnie z § 18 rozporządzenia policjantowi można udzielić płatnego urlopu okolicznościowego z tytułu podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego. W myśl § 20 rozporządzenia, policjantowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe i wykształcenie ogólne poza jednostkami organizacyjnymi Policji na podstawie skierowania przełożonego właściwego w sprawach osobowych, przysługuje płatny urlop okolicznościowy w wymiarze urlopu szkoleniowego określonego w przepisach prawa pracy w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (w chwili obecnej wymiar takiego urlopu wynosi:
6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych,
6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego,
6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,
21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego).
W przypadku gdy policjant podnosi kwalifikacje zawodowe i wykształcenie ogólne poza jednostkami Policji bez skierowania, przełożony właściwy w sprawach osobowych może udzielić płatnego urlopu okolicznościowego, jeżeli przemawia za tym interes służby, a w szczególności gdy poziom i kierunek kształcenia jest zbieżny z wymaganiami na zajmowanym lub planowanym do objęcia stanowisku służbowym.
Zgodnie z § 20a ww. rozporządzenia w sprawie urlopów policjantów, policjantowi skierowanemu na studia pierwszego stopnia albo studia drugiego stopnia, albo studia podyplomowe do Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie przysługuje płatny urlop okolicznościowy w wymiarze:
1) jednego dnia roboczego na przygotowanie się do złożenia każdego egzaminu przeprowadzonego po zakończeniu przedmiotu;
2) 21 dni roboczych w ostatnim roku studiów pierwszego stopnia lub studiów drugiego stopnia, albo 7 dni roboczych w ostatnim semestrze studiów podyplomowych, na przygotowanie pracy dyplomowej albo podyplomowej lub przygotowanie się i przystąpienie do złożenia egzaminu dyplomowego albo podyplomowego, jeżeli program tych studiów to przewiduje.

3. Uwagi i wnioski wynikające z analizy przepisów prawnych dotyczących zarządzania wiekiem w Policji.

Kwestia badań profilaktycznych policjantów jest – jak to zaznaczono – uregulowana w myśl stosownych decyzji Komendanta Głównego Policji, jednak z powodu oszczędności budżetowych zakres tych badań, a także częstotliwość ich wykonywania są systematycznie ograniczane. Warto tu zauważyć, że decyzja KGP ws. profilaktycznej opieki zdrowotnej w Policji przewidywała początkowo prowadzenie badań profilaktycznych funkcjonariuszy służby kryminalnej, prewencyjnej (ruchu drogowego) i oddziałów prewencji co 2 lata do 50. roku życia i corocznie powyżej 50 lat. W przypadku funkcjonariuszy – pracowników pracowni biologii i chemii laboratoriów kryminalistycznych oraz techników kryminalistyki narażonych na kontakt z materiałem biologicznym badania takie miały następować co 2 lata do 40. roku życia, a corocznie między 40. a 50. rokiem życia i powyżej 50 lat (przy zróżnicowanym charakterze tych badań). Również w przypadku funkcjonariuszy służb wspomagających badania te miały następować częściej niż obecnie: co 3 lata do 40. roku życia i w przedziale 40 – 50 lat oraz co 2 lata po ukończeniu 50. roku życia. Wydaje się, że do takiej właśnie częstotliwości badań należałoby powrócić, w szczególności w odniesieniu do policjantów, którzy ukończyli 50 lat życia. Zgodnie z wnioskami dotyczącymi grupy problemowej „starsi pracownicy” sformułowanymi przez związki zawodowe w toku wdrażania porozumienia europejskiego w sprawie włączających rynków pracy, badania profilaktyczne powinny obejmować również niewykonywane obecnie badanie zagrożenia rakiem prostaty u mężczyzn lub określenie poziomu wapnia u kobiet (zagrożenie osteoporozą). Należy też dodać, że w kontekście najnowszych projektów rządowych dotyczących zmian w zakresie stawki za czas przebywania funkcjonariuszy na zwolnieniach lekarskich, NSZZ Policjantów postulował sporządzenie przez niezależną instytucję zewnętrzną raportu o stanie zdrowia policjantów ze szczególnym uwzględnieniem stresu zawodowego. Być może byłoby to możliwe do zrealizowania w ramach jednego z kolejnych projektów europejskich i wówczas raport pozwoliłby na diagnozę sytuacji w tym zakresie w kilku krajach.
Uregulowana w rozporządzeniu MSWiA kwestia dodatkowych płatnych urlopów dla policjantów, którzy osiągnęli określony wiek lub staż służby, stanowi przykład właściwego podejścia do zarządzania wiekiem w Policji i wychodzi naprzeciw również postulatom formułowanym przez związki zawodowe (w tym przytaczanym powyżej w ramach negocjacji nt. porozumienia europejskiego). Jedyna modyfikacja, jaką należałoby być może zaproponować, mogłaby dotyczyć obniżenia do 50 lat wieku uprawniającego policjantów do corocznego płatnego urlopu w wymiarze 13 dni roboczych (obecnie jest to 55 lat).
Uznany przez NSZZ Policjantów za szczególnie kontrowersyjny przepis art. 41 ust. 2 pkt 4 ustawy o Policji był w Polsce już kilkakrotnie uznany przez sądy administracyjne za dyskryminujący funkcjonariuszy ze względu na wiek. Wydaje się, że podobnie jak w przypadku art. 41 ust. 2 pkt 5 i 8 ustawy o Policji (mówiących o możliwości zwolnienia ze służby w Policji ze względu na tzw. ważny interes służby lub w przypadku popełnienia czynu o charakterze „oczywistym”), zwalnianie policjanta w przypadku nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia 30 lat wysługi emerytalnej powinno podlegać konsultacji ze związkiem zawodowym policjantów.
Kwestia dodatku stażowego zdaniem NSZZ Policjantów powinna zostać zmodyfikowana w kierunku zwiększenia udziału tego dodatku aż do 35 % uposażenia zasadniczego podobnie, jak ma to miejsce u funkcjonariuszy Służby Więziennej. Związek zawodowy policjantów postuluje również powiązanie ze stażem służby wysokości dodatków służbowych i funkcyjnych.
Sprawa urlopów szkoleniowych jest w tej chwili w Policji uregulowana podobnie jak w Kodeksie pracy w odniesieniu do pracowników cywilnych. Być może zliberalizowane powinny zostać zasady udzielania takich urlopów policjantom podnoszącym kwalifikacje zawodowe i wykształcenie ogólne poza jednostkami organizacyjnymi Policji bez skierowania, tzn. sformułowany w rozporządzeniu wymóg udzielania zgody, „jeżeli przemawia za tym interes służby” nie powinien być traktowany wąsko. Nie ulega bowiem wątpliwości, że każdy przypadek podnoszenia przez policjanta kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego jest de facto zarówno w interesie służby, jak i zainteresowanego funkcjonariusza, który łatwiej przystosuje się do zmieniających się wyzwań na rynku pracy (także w ramach Policji).


4. Negocjacje z rządem i kierownictwem służbowym Policji.

W ostatnim okresie czasu z kwestii dotyczących zarządzania wiekiem w Policji negocjowana z rządem była sprawa zmian w ustawach emerytalnych żołnierzy i funkcjonariuszy. Zmiany te zostały uchwalone mniej więcej w połowie 2012 roku, zaś weszły w życie z początkiem roku 2013. Poprzedziły je prace zespołu rządowo – związkowego zakończone wspólnym komunikatem wydanym 30 sierpnia 2011 roku, w którym zapisano między innymi, iż funkcjonariusze/żołnierze zwolnieni ze służby nabywają prawo do emerytury z budżetu państwa w ramach odrębnego systemu zaopatrzeniowego, a także, że nowy system emerytur mundurowych obejmie obligatoryjnie osoby, które zostaną przyjęte do służby po wejściu w życie nowego zaopatrzeniowego systemu emerytalnego (tzn. po 1 stycznia 2013 roku).
Sprawa częstotliwości i rodzaju badań profilaktycznych policjantów może zostać wynegocjowana podczas spotkań roboczych z Komendantem Głównym Policji. Również na poziomie Komendant Główny Policji – Zarząd Główny NSZZ Policjantów negocjowane są obecnie sprawy zmian w zakresie dodatku stażowego oraz dodatków służbowych i funkcyjnych. W chwili obecnej w Komendzie Głównej Policji funkcjonują powołane odrębnymi decyzjami komendanta głównego dwa zespoły służbowo – związkowe, które mają przygotować propozycje w tych sprawach. Należy dodać, że wdrożenie ewentualnych nowych rozwiązań w tym zakresie rodzi skutki finansowe, wymagające akceptacji Ministra Spraw Wewnętrznych, a także ewentualnego ujęcia w ustawie budżetowej (uchwalanej przez Sejm). Związek zawodowy policjantów zgodnie z ustawą o związkach zawodowych opiniuje projekty ustaw i rozporządzeń dotyczących funkcjonariuszy, może także zaprezentować swoje stanowisko w komisjach sejmowych i senackich oraz w środkach masowego przekazu.
Przytoczona sprawa kontrowersyjnego zapisu art. 41 ust. 2 pkt 4 ustawy o Policji była przez związek zawodowy policjantów poruszana przy okazji opiniowania projektu zmian w ustawie emerytalnej, jednak nie natrafiła wówczas na podatny grunt. Ówczesne stanowisko rządu głosiło, iż proponowana przez NSZZ Policjantów poprawka wykracza poza zakres zmian zawartych w projekcie. Podejmowane w tej sprawie rozmowy z Prezydentem RP i podlegającym Prezydentowi Biurem Bezpieczeństwa Narodowego również nie przyniosły jak dotychczas rezultatów.

5. Zakończenie

Nie ulega wątpliwości, że Policja w Polsce – podobnie jak w innych krajach – nie jest izolowaną enklawą i musi stawić czoło charakterystycznym dla współczesnych społeczeństw europejskich zmianom demograficznym oraz wyzwaniom nowoczesnego rynku pracy. Jednym z przedsięwzięć, które pozwolą osiągnąć ten cel, jest umiejętne zarządzanie wiekiem i właściwe „zagospodarowanie” starszych funkcjonariuszy, szczególnie istotne w kontekście niedawnych zmian ustawowych i wydłużenia stażu oraz wieku uprawniającego do odejścia na wcześniejszą emeryturę. Niektóre z obecnie funkcjonujących w tym zakresie w polskiej Policji rozwiązań, jak na przykład dodatkowe płatne urlopy związane z określonym stażem służby lub osiągnięciem określonego wieku, są bez wątpienia krokiem w dobrym kierunku. Równocześnie modyfikacji wymagają inne uregulowania prawne, związane z zakresem i częstotliwością badań profilaktycznych policjantów oraz możliwością podnoszenia przez nich kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego, a także ze zwiększeniem udziału dodatku stażowego w uposażeniu funkcjonariuszy i powiązaniem z wysługą lat wysokości dodatków służbowych i funkcyjnych. Całkowitym dysonansem w przepisach dotyczących zarządzania wiekiem w Policji jest przywołany kilkakrotnie w niniejszym wystąpieniu artykuł ustawy o Policji, umożliwiający zwolnienie ze służby policjanta z 30-letnią wysługą emerytalną wbrew jego woli. Przepis ten, a także inne rozwiązania legislacyjne dotyczące zarządzania wiekiem, powinien co najmniej zostać poddany kontroli ze strony związku zawodowego policjantów. Tylko przestrzeganie zasad dialogu społecznego i podejmowanie decyzji w tych sprawach na drodze negocjacji między rządem, ministerstwem spraw wewnętrznych i kierownictwem służbowym Policji z jednej strony, a uprawnionymi reprezentantami funkcjonariuszy w postaci związku zawodowego z drugiej strony daje szansę na wdrożenie rozwiązań optymalnych zarówno z punktu widzenia zainteresowanych policjantów, jak i interesu całej formacji, zbieżnego w tym przypadku z korzyścią dla całego społeczeństwa.

Tomasz Krzemieński (NSZZ Policjantów)