dotyczący wniosku RPO z dnia 1 lutego 2010 r. do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie art. 12 i art. 12a ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz art. 12 ustawy z dnia18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 w związku  z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP.

Przyczyna wystąpienia: sprawa podjęta z inicjatywy własnej Rzecznika.

Przedmiot wystąpienia: Zgodnie z art. 12 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych emerytura wojskowa przysługuje żołnierzowi zwolnionemu z zawodowej służby wojskowej, który w dniu zwolnienia z tej służby posiada 15 lat służby wojskowej w Wojsku Polskim. Zaś na podstawie art. 12a tej ustawy do okresów służby wojskowej, od których uzależnione jest nabycie prawa do emerytury, zalicza się okres urlopu wychowawczego w wymiarze łącznym nie większym niż 3 lata. Z kolei na podstawie art. 12 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy emerytura policyjna przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który w dniu zwolnienia posiada 15 lat służby w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub w Służbie Więziennej.

Świadczenia emerytalne przyznawane w ramach systemów zaopatrzenia emerytalnego - pod względem społecznym i ekonomicznym - pełnią takie same funkcje, jak świadczenia emerytalne przyznawane pracownikom lub innym ubezpieczonym w obrębie systemu powszechnego. Potraktowanie zatem prawa emerytalnego, obejmującego wszystkie grupy społeczno-zawodowe, jako pewnej całości pozwala na ujawnienie występujących w systemach emerytalnych różnic w zakresie prawa do świadczeń, warunków ich nabycia, zasad ustalania ich wymiaru i innych elementów, a następnie kontroli i oceny skali istniejących odrębności pod kątem ich racjonalnego uzasadnienia. Dotyczy to w szczególności przesłanki wieku emerytalnego uprawniającego do emerytury.

W przypadku systemu zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy i funkcjonariuszy mamy do czynienia ze szczególną regulacją ustawową, której cechą charakterystyczną jest uzależnienie nabycia uprawnień do emerytury nie od osiągnięcia wieku emerytalnego, a czynnikiem istotnym jest tutaj wyłącznie długość okresu służby (wysługi lat). Wystąpienie z wnioskiem o przyznanie tzw. emerytury cząstkowej przez żołnierza lub funkcjonariusza, który w dniu zwolnienia z tej służby posiada 15 lat służby powoduje, że podmioty te nabywają faktyczne prawo do emerytury w wieku niższym, a często nawet znacznie niższym w stosunku do innych grup pracowniczych i pozapracowniczych, objętych podstawowym modelem systemu emerytalnego (ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn).

Kwestionowana regulacja w zakresie wieku emerytalnego uprawniającego do emerytury prowadzi zatem do zróżnicowania uprawnień żołnierzy i funkcjonariuszy otrzymujących takie świadczenia z systemu zaopatrzenia w porównaniu do osób objętych powszechnym systemem emerytalnym. Żołnierze i funkcjonariusze zachowali uprawnienia do wcześniejszej emerytury (bez względu na wiek) z tytułu wysługi lat wynoszącej 15 lat służby, podczas gdy w wyniku przeprowadzonej z dniem 1 stycznia 1999 r. reformy powszechnego systemu emerytalnego nastąpiło ujednolicenie wieku emerytalnego na poziomie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz stopniowe wygaszanie uprawnień do wcześniejszej emerytury.

Z punktu widzenia zasady równości w niniejszej sprawie dochodzi do sytuacji zróżnicowania sytuacji obywateli w zakresie wieku emerytalnego uprawniającego do emerytury, a mianowicie żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy nabywają prawo do emerytury z tytułu 15 lat służby w stosunku do znaczącej części obywateli, podlegających powszechnemu systemowi ubezpieczeń, których prawo do emerytury jest uzależnione od osiągnięcia wieku 60/65 lat.

Zastosowane w systemach zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych kryterium wysługi lat nadaje emeryturze wojskowej i policyjnej charakter prawny emerytury wcześniejszej (emerytury bez względu na wiek). Jednym z celów reformy systemu emerytalnego było stopniowe wygaszanie uprawnień do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

W świetle przytoczonych powyżej argumentów zakwestionowana regulacja, umożliwiająca zachowanie przez żołnierza i funkcjonariusza uprawnień do wcześniejszej emerytury poprzez utrzymanie prawa do emerytury po 15 latach służby, nie służy realizacji celu, jaki został przyjęty przy wprowadzaniu reformy systemu emerytalnego, przez co nie znajduje racjonalnego uzasadnienia. Ponadto brak uzależnienia od warunków służby prawa do emerytury z tytułu wysługi lat nadaje temu uprawnieniu powszechny charakter, przez co zakwestionowana regulacja nie posiada również charakteru proporcjonalnego.

W przekonaniu Rzecznika zakwestionowane regulacje prawne prowadzą do niesprawiedliwego rozłożenia ciężaru reform systemu emerytalnego między poszczególne grupy świadczeniobiorców, ponieważ utrzymanie przez żołnierzy i funkcjonariuszy prawa do emerytury z tytułu tylko 15 lat służby bez względu na warunki służby umożliwia faktyczne skorzystanie z prawa do emerytury w wieku najwyższej aktywności zawodowej. Skutkuje to obciążeniem systemu zaopatrzenia emerytalnego zwiększonymi kosztami finansowania, które muszą znajdować pokrycie w odpowiednio podwyższonych podatkach.

W związku z powyższym Rzecznik uważa za zasadne uznanie, że zakwestionowane przepisy prowadzą do naruszenia konstytucyjnej zasady równości w prawie do zabezpieczenia społecznego przez to, że w zakresie warunków nabywania prawa do emerytury różnicują sytuację prawną osób uprawnionych do tego świadczenia, prowadząc do nieuzasadnionego oraz niesprawiedliwego uprzywilejowania żołnierzy i funkcjonariuszy poprzez zachowanie ich uprawnień do wcześniejszej emerytury w porównaniu do osób objętych powszechnym systemem emerytalnym, wobec których zastosowano zasadę stopniowego eliminowania takiego uprawnienia.

Inne informacje związane z przedmiotem działania/(wcześniej podjęte działania): wystąpienia do Prezesa Rady Ministrów w sprawie reformy systemu zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy i funkcjonariuszy.