Aby korzystać z uprawnień pracowniczych przewidzianych dla osób niepełnosprawnych, trzeba posiadać ważne orzeczenie o niepełnosprawności Obecnie w Polsce funkcjonują dwa systemy orzecznicze: system powiatowych i wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz system orzeczniczy ZUS.

Niepełnosprawność może też zostać stwierdzona w wyroku sądowym. Przepisy dotyczące orzekania o niepełnosprawności ulegały zmianom. Dlatego też w obrocie prawnym nadal funkcjonują orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów oraz te wydane przez organy orzecznicze Ministerstwa Obrony Narodowej lub Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, które zachowują ważność tylko w ściśle określonych przypadkach.

Podstawowym aktem regulującym status prawny niepełnosprawnych pracowników jest ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92, ze zm., dalej: ustawa o rehabilitacji). Do realizacji celów w niej określonych ustanawia się trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki, stwierdzane w orzeczeniu wydanym przez powiatowy zespół ds. orzekania o niepełnosprawności. Organem odwoławczym są zespoły wojewódzkie.

Osobą niepełnosprawną jest również osoba posiadająca orzeczenie lekarza orzecznika ZUS wydane na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.) o: całkowitej/częściowej niezdolności do pracy, o niezdolności do samodzielnej egzystencji, o celowości przekwalifikowania. Organem odwoławczym są komisje lekarskie ZUS.

Niezdolność do pracy

Orzeczenia lekarza orzecznika ZUS traktowane na równi ze znacznym stopniem niepełnosprawności to: orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy wydane w okresie 1 stycznia – 16 sierpnia 1998 r.


Inwalidztwo

Wydane przed wejściem w życie ustawy o rehabilitacji orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów jest ważne, jeżeli przed tą datą nie utraciło mocy. Przed wejściem w życie ustawy o rehabilitacji o niepełnosprawności decydowały przede wszystkim komisje lekarskie ds. inwalidztwa i zatrudnienia ZUS (KIZ).
Orzeczenie o zaliczeniu do: I grupy inwalidów traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, II grupy inwalidów – o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, III grupy inwalidów – o lekkim stopniu niepełnosprawności.

Inne dla mundurowych

Na podstawie ustaw: o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (DzU z 2004 r. nr 8, poz. 66 ze zm.) oraz o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (DzU z 2004 r. nr 8, poz. 67 ze zm.), komisje podległe MON oraz MSWiA wydają orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidztwa. 

Na szczególną uwagę zasługują wydane przez te komisje orzeczenia o zaliczeniu do III grupy inwalidztwa w związku ze służbą. Takie orzeczenie traktowane jest jako orzeczenie o braku niepełnosprawności, ponieważ dotyczy osób zdolnych do pracy poza służbą. Zakwalifikowanie do lekkiego stopnia niepełnosprawności może mieć miejsce tylko wtedy, gdy orzeczenie o III grupie inwalidztwa z tytułu niezdolności do służby mundurowej zawiera jednocześnie orzeczenie III grupy inwalidztwa z ogólnego stanu zdrowia.

PRZYKŁAD: pan Ryszard posiada orzeczenie wydane 14 lipca 1996 r. przez Terenową Wojskową Komisję Lekarską w Krakowie w sprawie zdolności do zawodowej służby wojskowej i inwalidztwa. W orzeczeniu tym wypisane są schorzenia powodujące niezdolność do służby wojskowej, z informacją, że nie pozostają w związku ze służbą wojskową. Pan Ryszard otrzymał kategorię N – niezdolny do służby wojskowej – grupa II. 
Orzeczenie to traktowane jest jako orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

PRZYKŁAD: pan Wojtek ma orzeczenie wydane 2 lutego 1996 r. przez Terenową Wojskową Komisję Lekarską w Poznaniu o zaliczeniu do III grupy inwalidztwa w związku ze służbą. Pan Wojtek pracuje jako informatyk w firmie projektowej. Dla swojego pracodawcy jest osobą pełnosprawną. W celu uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności musiałby się zgłosić do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności.

Pozostałe regulacje

Za osoby niepełnosprawne uważa się również te, które posiadają orzeczenia lekarza rzeczoznawcy Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym wydane przed wejściem w życie ustawy o rehabilitacji. Osoby, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktuje się jako zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności, natomiast pozostałe – jako zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Ponadto niepełnosprawność, zgodnie z wyrokiem NSA z 9 października 2007 r. (I OSK 15/07), może zostać stwierdzona w wyroku sądowym, i to również w postępowaniu niedotyczącym wprost określenia stopnia niepełnosprawności lub niezdolności do pracy.
Dodać też trzeba, że często orzeczenia o niepełnosprawności zawierają sformułowania: „niezdolny do pracy” albo „zdolny do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej”. Zapis taki nie powinien być interpretowany jako zakaz zatrudniania takich osób poza zakładami pracy chronionej. Wskazuje on jedynie na stopień upośledzenia danej osoby w zakresie możliwości podjęcia pracy. ?

UWAGA
Zarówno od orzeczeń wojewódzkich zespołów, jak i komisji lekarskich ZUS przysługuje prawo odwołania się do sądu powszechnego, który może orzeczenia wydane przez te organy zmienić.

Źródło: Rzeczpospolita

(jp)