Odpowiedź MSWIA na wnioski NSZZ P

Poniżej zamieszczamy dla przypomnienia treść pisma z 30.11.2010'do MSWiA, w którym zawarto wnioski Zarządu Głównego w następstwie ukazania się osławionych założeń do projektu racjonalizacji uposażeń służb mundurowych oraz link do odpowiedzi Departamentu Analiz i Nadzoru Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Warszawa, 30.11.2010 r.

ZZ-789/2010

Pan Jerzy Miller
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

W imieniu Zarządu Głównego NSZZ Policjantów, na podstawie art. 221 ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego, (Dz. U. z 2000r., Nr 98, poz. 1071),
wnoszę o:

1. wprowadzenie w Policji obowiązku /przepisu/ ścisłej rejestracji zwolnień lekarskich na drukach zusowskich,
2. wprowadzenie w Policji obowiązku badań statystycznych absencji chorobowej policjantów z uwzględnieniem wypadków w służbie, w drodze do służby i ze służby, ciąży, chorób zawodowych oraz innych okoliczności,
3. przeprowadzenie na grupie policjantów badań dostępności usług medycznych i poziomu zaspokojenia potrzeb w tym zakresie,
4. wprowadzenie w Policji obowiązku sporządzania planów zarządzania ryzykiem zawodowym uwzględniających ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń na poszczególnych stanowiskach służby oraz plany działań zapobiegawczych i prewencyjnych,
5. podjęcie lub zlecenie kompleksowych badań wpływu przewlekłego stresu na absencję chorobową policjantów,
6. wpisanie do ustawy o Policji przepisów antydyskryminacyjnych i antymobingowych,
7. podjęcie lub zlecenie kompleksowych badań nad mobbingiem w Policji i jego wpływem na absencję policjantów,
8. podjęcie lub zlecenie kompleksowych badań wpływu służby w systemie zmianowym na absencję policjantów,
9. wpisanie do ustawy o Policji przepisów dotyczących funkcjonowania społecznej inspekcji pracy,
10. podjęcie lub zlecenie kompleksowych badań wpływu zdarzeń traumatycznych, w których biorą udział policjanci, na bezsenność będącą źródłem innych schorzeń i absencji chorobowej,
11. podjęcie lub zlecenie badań nad agresją i przemocą w miejscu służby policjantów i jej wpływem na absencję chorobową,
12. przeprowadzenie analizy i oceny relacji zachodzących między stanem zdrowia policjantów, a warunkami środowiska służby policjantów w ekspozycji na szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska służby,
13. podjęcie badań nad desynchronizacją wewnętrznych rytmów biologicznych u policjantów jako skutek pracy zmianowej,
14. zapewnienie policjantom pełnego dostępu do usług medycznych, zwłaszcza wówczas gdy doznali uszczerbku na zdrowiu w związku z wypełnianiem obowiązków służbowych.

Przedstawione wnioski są konsekwencją analizy założeń projektu racjonalizacji uposażeń służb mundurowych i wymagają pilnego wdrożenia jako warunek jakichkolwiek decyzji w sprawie będącej przedmiotem założeń. Uważamy, że aktualnie, ze względu na brak systematycznych analiz absencji chorobowej w skali kraju oraz całkowity brak danych o przyczynach absencji w Policji, nie ma żadnych możliwości porównania wielkości absencji chorobowej polskich policjantów z innymi zawodami, czy też z absencją w innych krajach. Dlatego z oczywistych powodów, niewymagających specjalnej argumentacji, konieczne jest stworzenie bazy danych umożliwiających ocenę i analizę zjawiska absencji. Tylko pełna i rzetelnie przeprowadzona analiza statystyczna, oparta na systemowym zestawieniu danych statystycznych, daje szansę na zdiagnozowanie problemu i wyprowadzenie  wniosków zgodnie ze stanem faktycznym.
Jak wynika z licznych badań polskich i światowych, absencja chorobowa jest zjawiskiem, które w znacznym stopniu ulega wpływowi czynników pozazdrowotnych, takich jak cechy demograficzne badanej populacji, warunki organizacyjne pracy, czynniki społeczne i ekonomiczne, a także – co jest niezwykle istotne – zależy od poziomu dostępności usług zdrowotnych w systemie ubezpieczeń i zabezpieczeń socjalnych. Specjaliści zajmujący się absencją chorobową w pracy stwierdzają, że zbyt często walczy się z tą absencją, arbitralnie uznając ją za "nadmierną", bez badania przyczyn i zamiast rzeczywiście poprawić sytuację, pogarsza się ją nieraz bardzo znacznie. Z taką sytuacją mamy również do czynienia w przypadku „Założeń do projektu racjonalizacji uposażeń służb mundurowych”. Dlatego, korzystając z ogólnodostępnych informacji zaczerpniętych z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendy Głównej Policji i z wielu innych źródeł, poniżej przedstawiamy argumenty uzasadniające wdrożenie przedstawionych wniosków.
Jak wynika z zaczerpniętych ze stron internetowych informacji, Komenda Główna Policji wspólnie z Instytutem Medycyny Pracy w Łodzi przeprowadziła pilotażowe badania nad źródłami stresu chronicznego w Policji oraz badania w całej formacji na temat stresu traumatycznego. Podobno wyniki tych badań wykorzystano w konstruowaniu programów profilaktycznych. Niestety nie udało nam się dotrzeć do tych programów. Przeprowadzone badania wskazują na wiele różnych źródeł stresu w Policji, a wśród nich, na problemy natury organizacyjnej, niskie zarobki, złe warunki pracy, przedmiotowe traktowanie przez przełożonych, a także kłopoty z pogodzeniem życia zawodowego i rodzinnego za główne źródło stresu uznano narażenie policjantów na udział w zdarzeniach traumatycznych, które pozostawiają w psychice policjantów długotrwały uraz. Trzeba zauważyć, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała stres za jedno z największych zagrożeń zdrowotnych XXI wieku. Stres zawodowy jest drugim (po bólach pleców) co do częstości występowania problemem zdrowotnym pracowników Unii Europejskiej. Polska zajmuje jedno z czołowych miejsc w UE pod względem negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych stresem w pracy. Najbardziej kompleksowe badania dotyczące stresu przewlekłego w zawodach usług społecznych w Polsce zostały przeprowadzone przez Ninę Ogińską-Bulik. Wzięli w nich udział strażacy, policjanci, pracownicy służby więziennej, pracownicy ochrony, strażnicy miejscy, pracownicy pogotowia ratunkowego, nauczyciele, pracownicy banku, kuratorzy sądowi, taksówkarze, kierowcy komunikacji miejskiej, menedżerowie oraz aktorzy. W analizach skupiono się na psychospołecznych czynnikach związanych ze stresem w pracy:
poczuciu odpowiedzialności i zagrożenia, braku wsparcia, braku możliwości decyzyjnych, braku nagród, niepewności organizacyjnej, stresujących kontaktach społecznych.
O zabójczym dla zdrowia pracownika stresie zawodowym informuje monachijska Sueddeutsche Zeitung, która powołuje się na badania naukowe, wykonane na zlecenie kasy chorych AOK. Naukowcy przeanalizowali historie chorób 9,7 mln członków największej ubezpieczalni publicznej w Niemczech. Z raportu naukowców wynika, że powodem dolegliwości emocjonalnych i chorób psychicznych, które powodują najdłuższą absencję w miejscu pracy, jest stres. Szef instytutu kierującego badaniami, Helmut Schroeder, wyjaśnia, że nieobecność pracownika z powodu chorób dróg oddechowych wynosi przeciętnie 6,5 dnia. W przypadku chorób stresowych aż 23 dni.
Za jedną z pochodnych stresu uważa się bezsenność. Jak wynika z niezwykle interesujących badań Katarzyny Kęski z Pogotowia Opiekuńczego im. Karola Olgierda Borchardta w Gdańsku oraz ogólnie dostępnego piśmiennictwa dotyczącego badanego przedmiotu, aż 66% policjantów cierpi na bezsenność, zaś wydarzenia traumatyczne prowadzą do kłopotów z zasypianiem i niespokojnych snów. Płeć i stan cywilny nie mają znaczenia w badaniu bezsenności u policjantów, natomiast staż pracy jest istotny i w znacznym stopniu wpływa na wyniki badań. Bezsenność, według ICD-10 (International Classification of Diseases), obecnie nazywa się chorobą cywilizacyjną krajów wysoko uprzemysłowionych. Definiuje się ją jako stan niedostatecznej ilości i/lub jakości snu, który utrzymuje się przez dłuższy czas.
Kolejnym problemem, z którym borykają się policjanci, jest syndrom wypalenia zawodowego, który jest zespołem fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, występującego wówczas gdy praca przestaje dawać satysfakcję, policjant przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z zajęcia, które niegdyś sprawiało mu przyjemność (efekt „wyładowanego akumulatora”). Jak wynika z wielu badań, wypalenie zawodowe prowadzi do zmian na poziomie fizycznym. Pracownicy sięgają po różnego rodzaju używki: alkohol, papierosy, narkotyki. Zaczynają się objadać w ramach tzw. poprawienia nastroju. Często chorują. Pojawiają się infekcje, bóle głowy, brzucha, alergie. Najłatwiej wypalają się „zapaleńcy”, czyli ludzie, którzy z wielkim entuzjazmem podchodzą do pracy i nowych zadań. Na początku są pełni energii, entuzjazmu, chcą zmieniać, budować. Takich przypadków mamy w Policji bardzo dużo. Wypalenie zawodowe jest jedną z wielu możliwych reakcji organizmu na chroniczny stres związany z pracą w zawodach, których wspólną cechą jest ciągły kontakt z ludźmi i zaangażowanie emocjonalne w ich problemy. American Institute of Stress podaje, że prawie połowa osób pracujących zawodowo odczuwa dolegliwości będące konsekwencją wypalenia zawodowego, a straty, jakie ponosi corocznie gospodarka amerykańska z powodu stresu w pracy, sięgają już 300 bilionów dolarów. Są one spowodowane głównie absencją pracowników, zmniejszeniem ich produktywności, fluktuacją kadr, a co za tym idzie - koniecznością przyuczania ich do nowych zadań, wydatkami związanymi z leczeniem pracowników i funduszem ubezpieczeniowym czy choćby rozprawami sądowymi. Zajmująca się wypaleniem zawodowym Anna Szczęsna z Uniwersytetu Zielonogórskiego na zakończenie swego opracowania zatytułowanego: „Wsparcie społeczne w zawodzie policjanta” stwierdza, że: „Skutki społeczne przeżywanych przez policjantów obciążeń psychicznych nie dadzą się zamknąć w liczbach. Powiązanie dobrego funkcjonowania psychicznego policjantów z poziomem wypełniania przez nich czynności zawodowych jest oczywiste. Zmiany w ramach organizacyjno – formalnych zasad funkcjonowania policji, nowe rozwiązania, chroniące policjantów przed skutkami oddziaływania stresorów zawodowych winny stać się postulatem nie tylko samych policjantów lecz wszystkich, dla których ważne jest bezpieczeństwo i skuteczność policji w jego zapewnianiu.”
W wyniku stosowania wobec policjantów kolejnych wyłącznie negatywnych bodźców, co raz częściej mamy do czynienia ze zjawiskiem presenteeismu, czyli nieefektywnej obecności w pracy. To bardzo niepokojące zjawisko. Wielu policjantów mimo przeziębienia czy przewlekłych dolegliwości zdrowotnych przychodzi do pracy. Zaraża innych, infekując całe zespoły. Proponowane założenia na pewno pogłębią ten proces.
Do przyczyn wpływających na absencję chorobową wpływa również służba w systemie zmianowym. Jak wynika z opracowania dr n. med. Krystyny Zużewicz  z  Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego pod tytułem "Nauka o pracy: bezpieczeństwo, higiena i ergonomia", biologicznym skutkiem pracy zmianowej jest desynchronizacja wewnętrznych rytmów biologicznych. Polega ona głównie na zaburzeniu sekwencji czasowej występowania maksimów (akrofaz) rytmów endogennych człowieka. Przyczyną takiego stanu jest desynchronizacja zewnętrzna wymuszona podjęciem pracy w porze nocy. W warunkach synchronizacji rytmów endogennych z fazami dnia i nocy, człowiek śpi w porze nocy, a aktywny jest w porze dnia. Odwrócenie tego porządku poprzez pracę w porze nocy i sen w porze dnia, jest przyczyną występowania objawów określanych jako zespół długu czasowego (ang. jet lag). Objawy te szybko przemijają, gdy zachodzi ostra desynchronizacja zewnętrzna, mająca miejsce np. w chwili rozpoczęcia pracy nocnej lub po przylocie do nowej strefy czasowej. Mają one charakter przewlekły przy wieloletniej pracy w systemie zmianowym, na zmianie nocnej. Fakt ten stanowi podstawowy problem z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy. Czas przeznaczony na wypoczynek, po nocnej zmianie, oznacza także skrócenie czasu poświęcanego rodzinie, dzieciom. Wpływa to na osłabienie kontaktów z najbliższymi. Rezygnacja ze snu lub ograniczanie długości snu często wywołuje nerwowość, zniecierpliwienie i znużenie, sprzyjające ryzyku konfliktów rodzinnych.
Problem pracy zmianowej jest problemem złożonym, gdyż na wymienione skutki socjologiczne i biologiczne nakładają się skutki zdrowotne. Wśród zaleceń opracowanych podczas Konferencji Współpracujących ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO) Ośrodków Zdrowia Pracujących (Pekin, Chiny 1994 rok) znalazł się zapis: „...Możliwość adaptacji do niekonwencjonalnego rytmu pracy jest osobniczo zróżnicowana. Starzenie się obniża zdolności adaptacyjne, w związku z czym nie zaleca się pracy trzyzmianowej dla żadnego pracownika powyżej 45 roku życia....”.
W odniesieniu do drążącego Policję zjawiska mobbingu, zgadzamy się ze stanowiskiem Romana Zdybla,  zaprezentowanym w opracowaniu: „Mobbing w stosunkach pracy (służby) — próba definicji. Wybrane zagadnienia prawne”, opublikowanym w „Przeglądzie Policyjnym” z 2007, nr 1(85), który stwierdza, że dotychczasowa regulacja prawna ochrony policjanta przed mobbingiem jest niewystarczająca, a niektóre przepisy resortowe można określić mianem „mobbingowych”, np. art. 41 ust. 2 pkt 4 ustawy o Policji. Podzielamy pogląd Tadeusza Cieleckiego i Grzegorza Grabowskiego którzy w pracy: „Mobbing w Policji — zmierzyć się z problemem, szukać rozwiązań” powołują się na R.Zdybla: „Słusznie uważa, że sztywne, hierarchiczne i autorytarne struktury władzy sprzyjają rozwojowi mobbingu w policji, w pragmatyce służbowej zaś brakuje nie tylko definicji tego zjawiska, lecz i ochrony policjanta przed mobbingiem, co skutkuje obniżeniem efektywności pracy czy nawet zamachami samobójczymi policjantów, ale również — przez ciągłą atmosferę nagonki — uniemożliwia funkcjonowanie jednostki.” Według bardzo licznych informacji przekazywanych przez policjantów mobbing to powszechne narzędzie wykorzystywane przez przełożonych do poskramiania niepokornych policjantów. Jednym z przejawów mobbingu jest nadmierna łatwość wszczynania postępowań dyscyplinarnych, często w błahych sprawach. Chociaż liczba postępowań znacznie zmalała po poddaniu rozstrzygnięć dyscyplinarnych kognicji sądów, co udało się wprowadzić w wyniku wieloletnich nacisków naszego związku, nadal stanowi poważny problem, generujący zwolnienia lekarskie. Poprawę tej sytuacji może spowodować zmiana procedury dyscyplinarnej i uspołecznienie procesu wymiaru kar dyscyplinarnych.
Zasadność naszych wniosków potwierdzają między innymi badania bezpieczeństwa policjantów w czasie służby i poza nią przeprowadzone przez Krzysztofa Augustyniaka z Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, który po analizie swoich badań przedstawił następujące wnioski:

1. „Praca w Policji jest postrzegana przez osoby uczestniczące w badaniach jako szczególnie niebezpieczna i niezapewniająca odpowiedniego poziomu poczucia bezpieczeństwa społecznego i ekonomicznego policjantów i ich rodzin.
2. Zarówno w czasie wykonywanych obowiązków służbowych jak i poza służbą policjanci spotykają się nie tylko z przejawami agresji słownej wobec nich, objawiającej się głównie w postaci wulgarnych określeń i gróźb, ale także z szeregiem aktów agresji fizycznej o różnym stopniu nasilenia: od szarpania za ubranie i uderzenia kończyną do zastosowania narzędzi ostrych i broni palnej.
3. Czynnikiem, którego najbardziej obawiają się policjanci podczas wykonywania zadań służbowych, jest obawa przed ukaraniem za ewentualne popełnienie błędu w realizowanych czynnościach, a nie - jak powszechnie się sądzi - obawa przed kontaktem z niejednokrotnie lepiej wyposażonym i uzbrojonym przestępcą czy zorganizowaną grupą przestępczą.
4. Aktualne uregulowania prawne nie pozwalają policjantom na w pełni bezpieczne wykonywanie obowiązków służbowych, ponieważ są zbyt liberalne w stosunku do osób naruszających porządek prawny, w wielu przypadkach są mało precyzyjne a ich konstrukcja niejednokrotnie pozwala na zbyt wiele możliwości interpretacyjnych. Ponadto, dają policjantom za mało uprawnień, co w znacznym stopniu ogranicza policji możliwość odpowiedniego przeciwdziałania przestępczości.
5. Działania administracji publicznej oraz Policji zwiększające społeczne poczucie bezpieczeństwa w Polsce powinny mieć charakter wielokierunkowy i objąć swym zakresem obszary zmian legislacyjnych w systemie prawnym, policyjnych struktur organizacyjnych i funkcjonalnych, wyposażenia i motywowania oraz doboru i przygotowania zawodowego policjantów, a także rzeczywistego odpolitycznienia i ukompetencyjnienia wszystkich stanowisk w hierarchii zawodowej Policji.”

Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest zarządzanie ryzykiem zawodowym, czyli ocena prawdopodobieństwa wystąpienia możliwych zagrożeń na poszczególnych stanowiskach pracy oraz opracowanie planu działań zapobiegawczych. Zbudowanie takiego planu daje szansę rozpoznania negatywnego wpływu zagrożeń psychospołecznych (szczególnie stresu) na funkcjonowanie Policji i zbudowanie katalogu przyczyn, które powinny być podstawą wdrożenia programów prewencyjnych. Służba zawodowa policjantów, szczególnie związana z działaniami operacyjnymi, wiąże się z wyjątkowym ryzykiem zawodowym. Wymaga stałego monitorowania narażenia zawodowego oraz dostosowywania i ulepszania prowadzonej profilaktyki zdrowotnej. To bardzo ważne zadanie służby medycyny pracy i Społecznej Inspekcji Pracy. Dlatego od lat domagamy się wprowadzenia jasnych przepisów dotyczących SIP w Policji.
Policjanci podobnie jak ogół Polaków mają ogromne problemy z uzyskaniem świadczeń zdrowotnych. Konieczna jest natychmiastowa poprawa tej sytuacji, dlatego widzimy potrzebę zbadania tej kwestii i doprowadzenie do właściwego poziomu usług medycznych.
Mając na uwadze fakt, że wszystkie dotychczasowe badania problemów towarzyszących absencji chorobowej policjantów mają charakter przyczynkowy, szczątkowy za niezbędne uważamy wdrożenie przedstawionych wniosków i zapewnienie reprezentantom Niezależnego Samorządnego Związku Policjantów udziału w badaniach i koniecznych przedsięwzięciach.
Służba policjanta to funkcjonowanie w dwóch światach, najczęściej na granicy normy i patologii. To codzienne zmaganie się nie tylko z bandytami, ale również z nierozwiązanymi od lat problemami ludzi marginesu społecznego, ludzi chorych psychicznie, bezdomnych, zdemoralizowanej młodzieży. To praca bez początku i końca. Ciągły stres i trauma.
Promowanie zdrowia i obecności w pracy zamiast karania za absencję staje się coraz ważniejszym elementem polityki. Fundamentalnym celem naszych wniosków jest zbudowanie programu wprowadzającego zasady specjalnej ochrony policjantów zgodnie z międzynarodowymi standardami a także wdrażania inicjatyw poprawiających warunki służby.

Przewodniczący
Zarządu Głównego NSZZ Policjantów

Antoni DUDA

Do wiadomości:
Podsekretarz Stanu w MSWiA – Adam Rapacki
Komendant Główny Policji – gen.insp. Andrzej Matejuk
Departament Zdrowia MSWiA
Federacja Związków Zawodowych Służb Mundurowych