Zawsze zgodnie z prawem

Problematykę postępowania dyscyplinarnego regulują przepisy rozdziału 10. (Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna policjantów) ustawy z 6 kwietnia 1990 roku o Policji (Dz.U. z 2007 r. nr 43, poz. 277, ze zm.).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Policjant ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną wyłącznie za popełnienie przewinienia dyscyplinarnego polegającego na naruszeniu dyscypliny służbowej lub nieprzestrzeganiu zasad etyki zawodowej (art. 132 ust. 1 ustawy o Policji). Przewinienie dyscyplinarne musi mieć związek ze służbą lub wykonywanymi czynnościami służbowymi.

PROCEDURA

W procedurze dyscyplinarnej stosuje się wyłącznie przepisy ustawy o Policji, poza wyjątkami wskazanymi w art. 135p ust. 1 ustawy, oraz przepisy rozporządzenia MSWiA z 18 listopada 2003 r. w sprawie szczegółowego trybu wykonywania czynności związanych z postępowaniem dyscyplinarnym w stosunku do policjantów (Dz.U. nr 198, poz. 1933). Art. 135p ust. 1 ustawy o Policji dopuszcza w sprawach nieuregulowanych w ustawie zastosowanie odpowiednio przepisów kodeksu postępowania karnego dotyczących wezwań, terminów, doręczeń i świadków, z wyłączeniem możliwości nakładania kar porządkowych. Przepis odsyłający do instytucji określonych w k.p.k. ma charakter zamknięty, tzn. poza wskazanym zakresem, w procedurze dyscyplinarnej nie można stosować innych przepisów k.p.k. Niedopuszczalne jest zatem wykraczanie poza zakres tego odesłania, a wykorzystywanie pozostałych przepisów k.p.k. jest nieuprawnione.

OBWINIONY

Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje z chwilą wydania postanowienia o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego przeciwko policjantowi. Obwinionym jest policjant, wobec którego wydano postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego (art. 134i ust. 6 ustawy o Policji).

Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego może nastąpić z inicjatywy przełożonego dyscyplinarnego, na wniosek bezpośredniego przełożonego policjanta, na polecenie wyższego przełożonego, na żądanie sądu lub prokuratora. Wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego może złożyć pokrzywdzony (art. 134i ust. 1 wymienionej ustawy).

CEL POSTĘPOWANIA

Celem postępowania dyscyplinarnego jest ustalenie wszystkich okoliczności sprawy, stopnia zawinienia obwinionego oraz zakresu jego odpowiedzialności.

PRZEŁOŻONY DYSCYPLINARNY

Przełożonym dyscyplinarnym (tj. przełożonym właściwym do podejmowania rozstrzygnięć dyscyplinarnych) jest, na podstawie art. 133 ust. 1 ustawy o Policji, komendant główny Policji, komendant wojewódzki (stołeczny) Policji, komendant powiatowy (miejski, rejonowy) Policji. Żaden inny przełożony, bez pisemnego upoważnienia przełożonego dyscyplinarnego, nie jest uprawniony do podejmowania decyzji dyscyplinarnych. Zgodnie z art. 133 ust. 6 ustawy o Policji przełożony dyscyplinarny może w formie pisemnej upoważnić swoich zastępców lub innych policjantów z kierowanej przez niego jednostki organizacyjnej Policji do załatwiania spraw dyscyplinarnych w jego imieniu w ustalonym zakresie.

NIEWSZCZĘCIE, UMORZENIE

Postępowania dyscyplinarnego nie można wszcząć, a wszczęte umarza się w następujących przypadkach (art. 135 ust. 1 ustawy o Policji):
- jeżeli czynności wyjaśniające nie potwierdziły zaistnienia przewinienia dyscyplinarnego,
- po upływie 90 dni od dnia powzięcia przez przełożonego dyscyplinarnego wiadomości o popełnionym przewinieniu dyscyplinarnym,
- po upływie roku od dnia popełnienia przewinienia dyscyplinarnego. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy przewinienie dyscyplinarne wypełnia znamiona przestępstwa lub wykroczenia albo przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Wówczas przedawnienie nie może nastąpić wcześniej niż przedawnienie karalności tych przestępstw lub wykroczeń,
- w razie śmierci policjanta,
- jeżeli w tej samej sprawie zapadło prawomocne orzeczenie dyscyplinarne lub toczy się postępowanie dyscyplinarne.

ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA

Zawieszenie postępowania dyscyplinarnego wstrzymuje bieg terminu przedawnienia (art. 135 ust. 4 ustawy o Policji).

CZYNNOŚCI WYJAŚNIAJĄCE

Przed wszczęciem postępowania dyscyplinarnego, przełożony dyscyplinarny może zlecić przeprowadzenie czynności wyjaśniających w razie wątpliwości co do popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, jego kwalifikacji prawnej albo tożsamości sprawcy. Termin do przeprowadzenia takich czynności wynosi 30 dni (art. 134i ust.4 ustawy o Policji). Jest to termin instrukcyjny i jego przekroczenie nie powoduje negatywnych skutków formalnych dla wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Podstawową formą dokumentowania czynności wyjaśniających jest notatka służbowa. W trakcie czynności wyjaśniających gromadzi się wyłącznie materiały niezbędne do ustalenia zasadności wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.

RZECZNIK DYSCYPLINARNY

Czynności wyjaśniające oraz postępowanie dyscyplinarne prowadzi wyłącznie rzecznik dyscyplinarny wyznaczony przez przełożonego dyscyplinarnego. Rzecznikiem może zostać policjant w służbie stałej, posiadający co najmniej stopień młodszego aspiranta. Kadencja rzecznika trwa cztery lata. Przy wyznaczaniu rzeczników do konkretnych spraw musi zostać zachowana adekwatność w korpusach, tzn. należy uwzględniać stopień posiadany przez obwinionego (art. 135a ustawy o Policji).

TERMIN PROWADZENIA CZYNNOŚCI DOWODOWYCH

Podstawowy termin do przeprowadzenia czynności dowodowych w postępowaniu dyscyplinarnym wynosi miesiąc (art. 135h ustawy o Policji, z możliwością przedłużenia do dwóch miesięcy. Komendant główny Policji może przedłużyć prowadzenie takiego postępowania na czas oznaczony powyżej dwóch miesięcy. Czas trwania czynności dowodowych może być przedłużany wielokrotnie. Jedynym ograniczeniem w takim przypadku jest termin przedawnienia karalności czynu.

ORZECZENIA, ODWOŁANIE, SKARGA

Postępowanie dyscyplinarne kończy się wydaniem orzeczenia o:
- uniewinnieniu,
- uznaniu za winnego i odstąpieniu od ukarania,
- uznaniu za winnego i ukaraniu,
- umorzeniu.

Od wydanego orzeczenia dyscyplinarnego obwinionemu policjantowi przysługuje prawo wniesienia odwołania, w terminie siedmiu dni od daty doręczenia orzeczenia, do wyższego przełożonego dyscyplinarnego. Na orzeczenie II instancji przysługuje obwinionemu prawo złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

PODSTAWOWE PRAWA OBWINIONEGO

Obwiniony ma możliwość: odmowy składania wyjaśnień, zgłaszania wniosków dowodowych, przeglądania akt postępowania dyscyplinarnego oraz sporządzania z nich notatek, wnoszenia zażaleń na postanowienia wydawane w postępowaniu (jeżeli ustawa tak stanowi). Obwiniony może także składać na piśmie wnioski dowodowe oraz wnosić o wyłączenie rzecznika dyscyplinarnego i przełożonego dyscyplinarnego.

Z obwinionym nie można przeprowadzać czynności dowodowych oraz zapoznawać go z aktami postępowania dyscyplinarnego, jeżeli jest zwolniony od zajęć służbowych z powodu choroby, a lekarz, który wydał zwolnienie, nie wyraził zgody na wykonanie z nim czynności (art. 135f ust. 10 ustawy o Policji).

UDZIAŁ OBROŃCY W POSTĘPOWANIU

Trybunał Konstytucyjny, wyrokiem sygn. akt K 47/05 z 19 marca 2007 roku, uznał za niezgodny z Konstytucją RP art. 135f ust. 1 pkt 4 ustawy o Policji. Wyrok Trybunału został ogłoszony (Dz.U. nr 57, poz. 390) 2 kwietnia 2007 roku i z tym dniem zaczął obowiązywać. Utracił moc przepis, który stanowił, że w toku postępowania dyscyplinarnego obwiniony ma prawo do ustanowienia obrońcy za jego zgodą spośród policjantów. W ustawie o Policji powstała luka w przepisach w zakresie podstawy prawnej do umocowania obrońcy przez obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym. Tym niemniej, z uwagi na konieczność zachowania prawa obwinionego do obrony w wymiarze formalnym oraz w kontekście motywów wyroku TK, obwinionemu w toku postępowania dyscyplinarnego umożliwia się korzystanie z obrońców profesjonalnych, tj. adwokatów i radców prawnych, na podstawie pełnomocnictwa udzielanego na zasadach ogólnych.

ROZMOWA DYSCYPLINUJĄCA

Z chwilą powzięcia informacji o popełnionym przez policjanta przewinieniu dyscyplinarnym przełożony nie zawsze musi wszczynać postępowanie dyscyplinarne. Kiedy czyn stanowi przewinienie mniejszej wagi, przełożony dyscyplinarny może odstąpić od wszczęcia postępowania i przeprowadzić ze sprawcą przewinienia udokumentowaną w formie notatki rozmowę dyscyplinującą (art. 132 ust. 4b ustawy o Policji). Przepisy ustawy o Policji nie przewidują możliwości wniesienia sprzeciwu w przypadku zastosowania rozmowy dyscyplinującej. Jest to decyzja jednostronna, podejmowana przez przełożonego dyscyplinarnego i nie ma na nią wpływu sprawca przewinienia dyscyplinarnego.

Rozmowa dyscyplinująca spełnia ważną rolę prewencyjną i jest skutecznym sposobem oddziaływania na policjantów popełniających drobne przewinienia dyscyplinarne, bez zbędnego przeprowadzania długotrwałego i sformalizowanego postępowania dyscyplinarnego, które powinno pozostawać dla spraw o znacznym ciężarze gatunkowym.
Na podstawie art. 132 ust. 4a ustawy o Policji przełożony dyscyplinarny może również nie wszczynać postępowania dyscyplinarnego, a wszczęte umorzyć, jeżeli przewinienie dyscyplinarne, które wypełnia jednocześnie znamiona wykroczenia, ma mniejszą wagę lub gdy sprawca został ukarany grzywną.

ODSTĄPIENIE OD UKARANIA

Przełożony dyscyplinarny może odstąpić od ukarania obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym, jeżeli stopień winy lub stopień szkodliwości przewinienia dyscyplinarnego dla służby nie jest znaczny, a właściwości i warunki osobiste policjanta oraz dotychczasowy przebieg służby uzasadniają przypuszczenie, że mimo odstąpienia od ukarania będzie on przestrzegał dyscypliny służbowej oraz zasad etyki zawodowej (art. 135j ust. 5 ustawy o Policji). Z treści tego przepisu wynika, że odstąpienie od wymierzenia kary jest rozstrzygnięciem wyjątkowym, mającym zastosowanie tylko w niektórych sytuacjach wobec obwinionych policjantów, którzy spełniają określone wymagania i dają rękojmię, że w przyszłości będą przestrzegali dyscypliny służbowej oraz zasad etyki zawodowej. Zatem muszą zaistnieć określone podstawy faktyczne i prawne, aby przełożony mógł skorzystać z dobrodziejstwa takiego rozstrzygnięcia.

MARIUSZ BURYŚ
(Biuro Kadr i Szkolenia KGP