Projekt ustawy o wymianie informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej, którego autorem jest MSWiA trafił do Sejmu (druk nr: 4528).
MSWiA - autor ustawy - przyznaje, że do przepisów wykonujących unijne decyzje dorzucono rozmaite uprawnienia dla policji i służb, które będą im pomocne w pracy. Dziś policja ma prawo stosować techniki operacyjne (np. podsłuchy) tylko do wykrywania ściśle wymienionych, poważnych przestępstw i zapobiegania im. A nowy projekt rozszerza te uprawnienia na wszystkie przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, np. na przestępstwo "znieważenia konstytucyjnego organu". W dodatku tak zdobyte informacje, dotyczące m.in. "środowiska i kontaktów sprawcy", policja i inne służby mogłyby przekazywać nie tylko służbom państw UE, ale też "państw trzecich" - a więc np. Białorusi, Libii czy Wietnamu. Jak wcześniej pisaliśmy - po cichu postępuje w Polsce Łukaszenkotyzacja systemu prawno - politycznego.
Znacznie poszerzono też uprawnienia policji i służb specjalnych w dostępie do informacji o naszym majątku. Część z tych danych - pozwalających ustalić, czy ktoś płaci podatki, czy ma konto w tym lub innym banku lub domu maklerskim, ubezpieczenie w funduszu emerytalnym itp. - służby mogłyby uzyskiwać bez kontroli sądu.
Projekt rozpatrywany jest w expressowym tempie podobnie jak nowelizacja ustawy o policji mająca na celu wyłącznie umożliwienie awansowania kilkunastu komendantów. Otóż projekt wpłynął do Sejmu 1 sierpnia 2011' i został skierowany do czytania na posiedzeniu Sejmu 5 sierpnia 2011' a następnie skierowany do Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych, której zalecono przedstawienie sprawozdania do 29 sierpnia 2011 r.
Wcześniej w ramach konsultacji projekt zaopiniował 11 sierpnia 2011' pozytywnie (sic!) Prokurator Generalny, zaś Krajowa Izba Biegłych Rewidentów uznała, iż opiniowanie tego projektu nie leży w jej gestii!
Dopiero w I czytaniu odbyła się debata z udziałem Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz 4 posłów: Marka Biernackiego (PO), Jarosława Matwiejuka (SLD) Edwarda Siarki (PIS) i Stanisława Witaszczyka (PSL)
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych nie zostawił suchej nitki na tym wytworze quasi prawnym. Oto całe wystąpienie Wojciecha Wiewiórowskiego (GIODO):
Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Panie Ministrze! Pozwalam sobie zabrać głos w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy o wymianie informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej, gdyż projekt ten, mający w opinii rządu wdrażać do polskiego systemu prawnego zasady wynikające z kilku decyzji ramowych Unii Europejskiej, zawiera przepisy bardzo istotne dla ochrony praw obywateli polskich, obywateli innych krajów Unii Europejskiej oraz obywateli spoza obszaru objętego tak zwaną trzeciofilarową regulacją Unii Europejskiej. Taka sytuacja obliguje mnie jako rzecznika ochrony danych osobowych do zwrócenia uwagi Wysokiej Izby na istotne zagadnienia prawnomiędzynarodowe związane z wdrożeniem do prawa polskiego nowych procedur informacyjnych oraz na pewne niekonsekwencje, jako wywoływałoby wdrożenie tych przepisów w formie proponowanej przez rząd.
Nie ukrywam, że pierwotna wersja projektu poddana przez ministra spraw wewnętrznych i administracji opiniowaniu GIODO została w całości odrzucona przez polski organ ochrony danych osobowych jako niezgodna z podstawowymi zasadami kontroli wymiany informacji pomiędzy organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej wynikającymi z obu decyzji ramowych. Mimo że początkowo minister spraw wewnętrznych i administracji nie zgadzał się z krytyką wyrażoną przez GIODO, to w ostatecznej wersji projektu, która została przyjęta przez Radę Ministrów i skierowana do laski marszałkowskiej, uwzględniona została część uwag zgłoszonych przez generalnego inspektora, w szczególności w zakresie kontroli procesu wymiany informacji. Usunięto też wiele nieakceptowalnych z punktu widzenia ochrony danych osobowych sformułowań.
Niemniej jednak przedłożony Wysokiemu Sejmowi projekt ustawy w dalszym ciągu budzi wątpliwości generalnego inspektora ochrony danych osobowych. Są to wątpliwości dwojakiego rodzaju, ogólne, które pozwolę sobie przedstawić w tej chwili, oraz szczegółowe, które przekazałem w opinii marszałkowi Sejmu, z nadzieją, że komisja sejmowa pochyli się nad nimi w trakcie prac nad projektem.
Po pierwsze, nie neguję podjętych przez projektodawcę starań mających na celu zapewnienie zgodności projektu ustawy z przepisami o ochronie danych osobowych. Jednocześnie uważam, że potwierdziły się podnoszone przez GIODO od początku procesu legislacyjnego wątpliwości co do próby implementacji jednym aktem prawnym kilku różniących się między sobą aktów prawnych Unii Europejskiej. Projektodawcy umknął bowiem niestety fakt, że dwie implementowane decyzje ramowe dotyczą jedynie zbliżonych, a nie tożsamych stanów faktycznych. O ile w przypadku decyzji ramowej 960 przekazaniu mogą podlegać wszelkie przydatne do celów ścigania informacje, w tym niepełne, niepotwierdzone, niezweryfikowane, o tyle decyzja ramowa 977 dotyczy już wprost przekazywania informacji skonkretyzowanych, których jakość podlega odpowiedniej weryfikacji. Co za tym idzie, wyższy poziom ochrony praw i wolności obywatelskich musi nastąpić, kiedy przekazywanie odbywa się na podstawie decyzji 977 niż decyzji 960.
Po drugie, tytuł ustawy oraz art. 1 ust. 1 sugeruje, że projekt ustawy dotyczy jedynie wymiany informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej. Tymczasem zawarte w tym projekcie przepisy zmieniające ustawę o Policji stanowią, że odpowiednie procedury stosowane będą również w odniesieniu do wymiany informacji z Międzynarodową Organizacją Policji Kryminalnych (Interpol). To jest właściwie tylko kwestia tytułu ustawy, natomiast oczywiste jest, że Interpol nie jest organem ścigania państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Co gorsze jednak, podobne reguły mogą zostać zastosowane również do wymiany informacji z innymi organizacjami międzynarodowymi oraz organami państw niebędących członkami Unii Europejskiej, a to w świetle wypadków z ostatniego tygodnia, dotyczących danych przekazywanych za granicą, powinno budzić dużą ostrożność.
Po trzecie, proponowane rozwiązania, które odnoszą się do wymiany danych z organizacjami międzynarodowymi, w których pracach Polska uczestniczy, nie dają się pogodzić nie tylko z zasadami ochrony danych osobowych, lecz również z uwarunkowaniami konstytucyjnymi. Członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w organizacjach międzynarodowych lub uczestnictwo w ich pracach może znajdować oparcie w umowach międzynarodowych zawartych w różnej formie. Przepisy zawierające upoważnienie do takiego przekazywania danych zawarte mogą być jedynie w umowach międzynarodowych, które podlegają ratyfikacji, gdyż tylko takie umowy międzynarodowe są źródłami prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. Nowe brzmienie przepisów ustawy o Policji dopuszcza przekazanie danych osobowych przez Policję każdej organizacji międzynarodowej, której statutowa działalność obejmuje zapobieganie lub zwalczanie przestępczości, i na podstawie jakiejkolwiek umowy międzynarodowej, a nie umowy ratyfikowanej bądź ratyfikowanej za uprzednią zgodą Sejmu.
Po czwarte, te same przepisy umożliwiają Policji przekazywanie danych osobowych organizacjom międzynarodowym na podstawie prawa stanowionego przez te organizacje. Tymczasem nadanie w polskim porządku prawnym mocy wiążącej prawu stanowionemu przez organizację międzynarodową wymaga zachowania specjalnego trybu przewidzianego w art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Jak wspomniałem na początku wystąpienia, projekt zawiera kilka innych niekonsekwencji i przepisów wątpliwych z punktu widzenia zgodności z europejskim systemem ochrony danych osobowych, w szczególności w zakresie adekwatności ochrony danych w tak zwanych państwach trzecich oraz odpowiedniego stosowania polskiej ustawy o ochronie danych osobowych, ale te wątpliwości pozwolę sobie przedstawić w trakcie dalszych prac sejmowych.
Pozwolę sobie podkreślić na koniec, że uważam wdrożenie decyzji ramowych, o których mowa w projekcie, do polskiego porządku prawnego za niezbędne. Jest również konieczne, by stało się to najkrótszym czasie. W tej sytuacji, mimo znaczących uwag wobec projektu ustawy, deklaruję jak najdalej idącą pomoc w pracach nad rozważanym projektem. Dziękuję bardzo, panie marszałku.
Wojciech Wiewiórowski
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
Występujący w trakcie debaty posłowie przedstawili również swoje opinie:
Marek Biernacki
Poseł PO
Pani Marszałek! Panie Ministrze! Klub Parlamentarny Platforma Obywatelska w pełni popiera rządowy projekt ustawy o wymianie informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej, zawarty w druku sejmowym nr 4528.
Projekt ustawy ma przede wszystkim usprawnić i przyspieszyć wymianę informacji w celu wykrywania i ścigania sprawców przestępstw oraz zapobiegania przestępczości i jej zwalczania między organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej. Ma on też zapewnić, co jest bardzo istotne, bezpieczne przekazywanie danych osobowych w zakresie wymiany informacji międzynarodowych. Projekt ustawy wdraża do polskiego porządku prawnego dwie decyzje Rady Unii Europejskiej, ujednolicając i harmonizując prawo krajowe z unijnymi standardami w zakresie: po pierwsze, zapobiegania przestępczości i jej zwalczania, po drugie, ochrony danych osobowych wymienianych z państwami członkowskimi Unii Europejskiej w celu wykrywania i ścigania sprawców przestępstw oraz zapobiegania przestępczości i jej zwalczania.
Edward Siarka
Poseł PiS
Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Panie Ministrze! W imieniu klubu Prawo i Sprawiedliwość mam zaszczyt przedstawić nasze stanowisko odnośnie do rządowego projektu ustawy o wymianie informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej.
Wymiana informacji między organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej ma pomagać w zwalczaniu przestępczości, ale i jej zapobieganiu. Otwarcie granic w Unii jest dorobkiem ocenianym przez nas pozytywnie, ale i niosącym nowe, nieznane nam zagrożenia. W systemie prawnym 27 państw członkowskich funkcjonują różne wzory wymiany informacji. W związku z tym Rada Unii Europejskiej podjęła szereg decyzji, które mają ujednolicić system wymiany informacji. Proponowany projekt ustawy jest implementacją zapisów prawa unijnego na grunt prawa polskiego. Należy zwrócić uwagę, że tworzymy jeden akt prawny opisujący już istniejący kanał wymiany informacji oraz wskazujemy organ właściwy do wymiany informacji w Polsce.
W sytuacjach wymiany informacji sprawą bardzo ważną jest bezpieczeństwo przekazywanych danych, ich zakres, sposób przetwarzania, odmowa przekazywania danych. Generalnie chodzi o to, by państwo polskie umiało skutecznie chronić swoich obywateli w systemie wymiany informacji. W Polsce to Komenda Główna Policji będzie pełnić funkcję punktu kontaktowego do wymiany informacji między podmiotami uprawnionymi a organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej. Tymi podmiotami uprawnionymi w Polsce będą: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Policja, Służba Celna, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa i organy kontroli skarbowej. Punkt kontaktowy będzie miał bezpośredni dostęp do: Krajowego Systemu Informacyjnego Policji, zbiorów danych PESEL, Centralnej Ewidencji Pojazdów, Centralnej Ewidencji Kierowców, systemu Pobyt, Krajowego Rejestru Karnego, Krajowego Rejestru Sądowego, Rejestru Dowodów Osobistych, Krajowego Rejestru Urzędowego Podmiotów Gospodarki Narodowej, Centralnej Ewidencji Wydanych i Unieważnionych Paszportów, Centralnej Bazy Osób Pozbawionych Wolności oraz danych udostępnianych za pośrednictwem Krajowego Systemu Informatycznego. Punkt kontaktowy ma również dostęp do zbiorów DNA, może również dokonywać wymiany informacji.
Myślę, że w tym rozbudowanym systemie wiele wątpliwości będzie wywoływało rozwiązanie pozwalające organom ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej na zaniechanie obowiązku informowania osoby o przetwarzaniu jej danych osobowych, czyli przetwarzaniu danych bez jej zgody i wiedzy. Konstruując zapisy ustawy, musimy zapytać o gwarancję nienaruszania praw wolności osób, których dane dotyczą.
Jeżeli chodzi o wymianę informacji, dużą rolę kontrolną w procesie wymiany danych odgrywa generalny inspektor danych osobowych, tym bardziej że obecny stan prawny, jak zapisano w uzasadnieniu ustawy, nie zapewnia wystarczającego poziomu ochrony danych osobowych wymienianych między państwami członkowskimi Unii Europejskiej w zakresie wykonywania i ścigania sprawców przestępstw oraz zapobiegania przestępczości i jej zwalczania.
Przed ustawodawcą poważne rozstrzygnięcie, jak zapisać ochronę danych, począwszy od ich gromadzenia, uzyskiwania, pobierania, przez ich rejestrowanie, modyfikowanie, wykorzystywanie, odzyskiwanie, udostępnianie, przekazywanie, ujawnianie, blokowanie, usuwanie i niszczenie. Proces ten jeszcze bardziej się komplikuje w przypadku przekazywania danych państwu członkowskiemu, a nawet trzeciemu. Czy zatem można skutecznie chronić dane? Mam duże wątpliwości. Mam nadzieję, że w toku dalszych prac nad ustawą wszystkie wątpliwości zostaną, jeśli nie rozwiane, to rozjaśnione. Jedno jest dla mnie pewne - w tym systemie wolność jest więźniem. Dziękuję bardzo, panie marszałku. (Oklaski)
Jak widać z przebiegu procedowania, zwłaszcza z opinii GIODO - mamy do czynienia z kolejnym bublem prawnym przygotowanym przez MSWiA. Nawet "przyjazny" rządowi Dziennik Gazeta Prawna w artykule zatytułowanym "Komendant główny policji – bez zgody sądu – będzie mógł zasięgnąć informacji, czy określone osoby mają rachunek w danym banku" z 25 sierpnia 2011' cytuje zdanie prof. Jana Widackiego, który uznał między innymi, że tryb procedowania nad tą ustawą jest nieprawidłowy gdyż posłowie nie mieli czasu na zapoznanie się z projektem, ponieważ trafił on do nich dopiero na ostatnim posiedzeniu Sejmu, wskutek czego nie było czasu na zlecenie ekspertyz nawet w tak ważnych sprawach jak zwiększenie dostępu policji do danych objętych tajemnicą bankową.
