Prawo kontra DNA

Średnia europejska wynosi jeden zarejestrowany profil w bazie DNA na 250 obywateli danego państwa. Absolutnym rekordzistą jest Wielka Brytania – jeden profil na 15 (!) obywateli. W Polsce średnia wynosi jeden profil na 1200 osób.

W pracowni DNA w Zakładzie Biologii Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji znajduje się najwyższej klasy sprzęt, wart grube miliony złotych, zatrudnieni są najlepsi fachowcy, niczym nieustępujący swoimi umiejętnościami brytyjskim specjalistom. Co więc stoi na przeszkodzie?

WINNE JEST PRAWO

– Co pewien czas w środkach masowego przekazu (i nie tylko) pojawiają się narzekania na niewielką liczbę profili DNA w naszej bazie danych – mówi mł. insp. Małgorzata Kwietniewska, kierownik Zakładu Biologii CLKP. – Według mnie przyczyna leży w przepisach. Trybunał Konstytucyjny w grudniu 2005 r. orzekł niezgodność z Konstytucją RP art. 20 ustawy o Policji, ponieważ artykuł ten nie precyzował, w jakich sytuacjach można gromadzić informacje o osobach podejrzanych o popełnienie przestępstwa ściganego z urzędu i nie określał rodzajów tych informacji w sposób wyczerpujący.

W związku z tym 20 września 2006 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o Policji, która w zasadniczy sposób zmieniła uregulowania dotyczące gromadzenia i przetwarzania przez Policję informacji, w tym  danych osobowych. Od tego dnia gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie danych jest dozwolone wówczas, gdy spełnione są warunki określone w art. 20 ust. 2c, w myśl którego „Informacji nie pobiera się w przypadku, gdy nie mają przydatności wykrywczej, dowodowej lub identyfikacyjnej w prowadzonym postępowaniu”. Ten zapis znacznie ograniczył liczbę nowych rejestracji w bazach zarówno daktyloskopijnych, trafiających do AFIS (piszemy o tym na stronie 12), jak i biologicznych. Ale AFIS powstał dużo wcześniej i wówczas liczył już setki tysięcy odcisków linii papilarnych, natomiast bazę DNA utworzono dopiero w 2007 r., czyli po wprowadzeniu tych zmian w przepisach.

Nałożyły się więc dwa czynniki ograniczające rozwój bazy danych DNA. Po pierwsze – wielu policjantów z trudem akceptuje nowości, a po drugie – po co się narażać, a nuż dana osoba zakwestionuje zasadność pobrania od niej wymazu ze śluzówki policzka i będzie niepotrzebny kłopot.

No i tak koło się zamyka. Skoro baza jest uboga – liczy zaledwie 36 114 profili (w tym 3328 NN śladów – stan na 8 marca 2013 r.), oczywiste jest, że liczba HIT, czyli trafień, też jest niewielka. To z kolei prowadzi do tego, że wielu policjantów nie docenia ogromnego potencjału, jaki niesie ze sobą baza DNA.

Do dziś, mimo że problem ten podnosi się od lat, do bazy DNA nie mogą trafiać profile osób zaginionych (art. 20 ich nie uwzględnia). Oprócz Policji zabiega o to także Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych ITAKA. Powstał projekt wprowadzenia zmian do ustawy, który wreszcie może to zmienić.

MIĘDZYNARODOWA WSPÓŁPRACA

20 grudnia 2012 r. Rada Unii Europejskiej podjęła decyzję w sprawie uruchomienia w Polsce zautomatyzowanej wymiany danych DNA. Strona polska poinformowała Sekretariat Generalny Rady UE o krajowych zbiorach analiz DNA oraz o warunkach zautomatyzowanego ich przeszukiwania. Przez pierwsze dwa miesiące funkcjonowania nowego systemu udało się nawiązać stałą współpracę z Austrią, Hiszpanią, Holandią, Litwą i Słowacją. I są już pierwsze dopasowania – ślad z Polski i osoba zza granicy albo odwrotnie.

Przygotowania do tego przedsięwzięcia trwały od 2008 r. Dotyczyły zarówno spraw technicznych, stworzenia odpowiedniego oprogramowania, jak i przygotowania odpowiednich aktów prawnych (została wprowadzona ustawa o wymianie informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej). W tym czasie 30 listopada 2009 r. Rada UE wydała rezolucję w sprawie wymiany wyników analiz DNA, która zaleca zwiększenie liczby badanych markerów z 7 do 12 (marker DNA oznacza tzw. locus w cząsteczce, który zawiera odmienne informacje dla różnych osób). Przy mniejszej liczbie badanych markerów są teoretycznie możliwe błędy polegające na przypadkowej zgodności materiału badanego i porównawczego. Przy badaniu aż 12 markerów uzyskanie przypadkowej zgodności jest mało prawdopodobne. Zgodnie z zaleceniami Rady UE do standardowych badań wprowadzono nowe zestawy odczynników, zawierające obowiązujące markery. Wymagało to unowocześnienia stosowanych do badań aparatów. Zakupiono więc nowe.

SUPERSPRZĘT

Kupiono dwie stacje bazowe do szybkiej izolacji i przygotowania ilościowego DNA (za prawie milion zł). Oba te automaty znacznie skracają czas pracy (do około 3 godzin), pozwalają badać aż 96 próbek jednocześnie i są absolutnie niezawodne. Ponadto pomyślnie przeszły proces walidacji, mającej na celu w sposób udokumentowany potwierdzić, że zakupione urządzenia spełniają kryteria badań, jakie wymagane są w laboratoriach kryminalistycznych. Chodzi o wiele różnych czynników, takich jak: powtarzalność, odtwarzalność, czułość, liniowość oraz homogeniczność otrzymywanych wyników.

MARNE WYNIKI

Mimo jednak tych wszystkich wysiłków, finansowych nakładów i współpracy z UE, wyniki nadal są marne. Od powstania polskiej bazy DNA w 2007 r. zanotowano zaledwie 220 trafień typu osoba – ślad i 156 typu ślad – ślad. Pewnie dane te lepiej by wyglądały, gdyby obliczyć procentowy udział trafień w stosunku do liczby danych w bazie. Tu pewnie można by się już równać nawet z Wielką Brytanią. Tylko że nie o procenty tu chodzi, a o skuteczność pracy polskiej Policji. A ta mogłaby być kilkakrotnie wyższa, gdyby w naszej bazie DNA znajdowało się znacznie więcej danych. To, czy kiedyś dogonimy Europę, zależy teraz już tylko i wyłącznie od odpowiednich uregulowań prawnych, które mogą wręcz nakazywać policjantom pobieranie próbek DNA przy każdej okazji, zamiast im tego zabraniać.

TADEUSZ NOSZCZYŃSKI
zdj. Magdalena Dębska

Cały artykuł...

http://www.gazeta.policja.pl/portal/997/1369/85507/AFIS_czyli_baza_skromnie__wykorzystywana.html