Billingi pod lupą NIK

 
Obecne przepisy ustaw o ABW, AW, SKW, SWW i CBA w ogóle nie przewidują obowiązku usunięcia zgromadzonych przez nie danych telekomunikacyjnych, gdy przestały być niezbędne do prowadzonego postępowania" - podkreślił Krzysztof Kwiatkowski, prezes NIK  na konferencji prasowej. 

Zdaniem NIK, należy wprowadzić uregulowania gwarantujące niszczenie uzyskanych billingów, gdy nie są już potrzebne służbom. Prezes NIK przywołał wyjaśnienia SKW przekazane NIK w tej sprawie, w których służba ta zaznaczyła, że "z uwagi na specyfikę zainteresowań SKW zniszczenie tego typu danych mogłoby spowodować ograniczenie możliwości operacyjnych wobec prowadzonych rozpracowań". Kwiatkowski dodał, że - w jego ocenie - "jest to sytuacja absolutnie nie do przyjęcia; sytuacja radykalnego ograniczenia praw, wolności i swobód obywatelskich".


Kontrola przeprowadzona przez NIK objęła 18 jednostek. Kontrolerzy przeprowadzili audyt w Policji, CBA, ABW, SKW, SG, ŻW, Ministerstwie Finansów, Urzędzie Komunikacji Elektronicznej, wybranych sądach i prokuraturach. Równoległą kontrolę respektowania przepisów o ochronie danych osobowych przeprowadził u największych operatorów telekomunikacyjnych Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych.

Stwierdzone nieprawidłowości polegały m.in. na:

• pozyskiwaniu danych za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnych i systemów teleinformatycznych w sposób, który nie zawsze pozwalał na pełną identyfikację pytającego funkcjonariusza oraz zweryfikowanie zakresu zadanego pytania;
• ządaniu udostępnienia danych telekomunikacyjnych za okres wykraczający poza przewidziany prawem czas ich przetrzymywania (do stycznia 2013 r. służby mogły żądać danych z dwóch lat, obecnie jest to 12 miesięcy);
• żądaniu przez sądy billingów w sprawach rozwodowych, cywilnych bez uzyskania koniecznej w takim wypadku zgody abonenta (operatorzy na szczęście odmawiali sądom udostępniania tych danych);
• przekazywaniu przez operatorów danych w szerszym zakresie niż żądany we wniosku, co było naruszeniem  tajemnicy telekomunikacyjnej przez operatorów (NIK poinformowała o tych przypadkach Urząd Komunikacji Elektronicznej);
• nieusuwaniu zbędnych danych telekomunikacyjnych (Jednostki operacyjne służb, które korzystały z danych, usuwały je poprawnie. Problemy wystąpiły w komórkach pośredniczących między jednostką operacyjną a operatorem telekomunikacyjnym. Tam zbędne dane nie zawsze były usuwane);
• pozyskiwaniu danych przez nieuprawnionego funkcjonariusza lub przez niezidentyfikowane osoby. Działo się tak na skutek korzystania z jednej imiennej karty przez kilku funkcjonariuszy;
• żądaniu przez sądy wydania treści SMS-ów  w sprawach cywilnych. Udostępnienie treści SMS jest możliwe (po uprzednim zarządzeniu przez sąd ich utrwalenia) wyłącznie w celu ścigania najpoważniejszych przestępstw. NIK o tych nieprawidłowościach zdecydowała się powiadomić Ministra Sprawiedliwości;
•  nieinformowaniu obywateli przez sądy i prokuratury o pozyskiwaniu billingów (powinny to robić na podstawie art. 218 § 2 kpk nie później niż do czasu zakończenia postępowania).

NIK uznaje, że skuteczne zapobieganie popełnianiu przestępstw i ich ściganie nie jest możliwe bez zapewnienia służbom dostępu do danych telekomunikacyjnych. Zatrzymywanie (retencja) danych jest cennym narzędziem dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Z ustaleń NIK wynika jednak, że obowiązujące w Polsce przepisy dotyczące pozyskiwania bilingów nie chronią praw i wolności obywatelskich przed nadmierną ingerencją państwa.

 Dlatego też - biorąc pod uwagę istniejące uwarunkowania prawno-organizacyjne oraz wyniki przeprowadzonej kontroli - NIK rekomenduje podjęcie następujących działań. Należą do nich między innymi: 

•  doprecyzowanie zakresu i celu pozyskiwania przez służby danych telekomunikacyjnych.
• ustanowienie  kontroli zewnętrznej nad procesem pozyskiwania danych z billingów, w tym także weryfikacji zasadności ich pozyskiwania. Według NIK należy wprowadzić rozwiązania zapewniające każdemu prawo do uzyskania informacji o pozyskaniu jego danych, z możliwością odroczenia przekazania tej informacji do czasu zakończenia postępowania.
• wprowadzenie instrumentu gwarantującego niszczenie pozyskanych danych, gdy nie są one już niezbędne dla prowadzonego postępowania. Obecne przepisy ustaw o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, a także o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym - w ogóle nie przewidują obowiązku usunięcia zgromadzonych przez nie danych telekomunikacyjnych, gdy przestały być niezbędne dla prowadzonego postępowania (rozwiązania takie zostały przewidziane np. w ustawach o Policji, Żandarmerii Wojskowej, Straży Granicznej czy kontroli skarbowej). Przepisy powinny nie tylko określić sam obowiązek niszczenia, ale również precyzować tryb i sposób jego realizacji.
• stworzenie  mechanizmu sprawozdawczego, które zapewnią rzetelną informację o zakresie pozyskiwania danych telekomunikacyjnych.

Izba przypomina, że Komisja Europejska rozważa wprowadzenie obowiązku szczegółowego rozliczania się przez państwa (i ich służby) z tego, w jakich celach, jak często i z jakim skutkiem stosują retencję danych. Rozliczającym się wobec obywateli z działań dotyczących pozyskiwania danych telekomunikacyjnych powinno być przede wszystkim państwo i jego służby, a nie tylko operatorzy telekomunikacyjni. I właśnie wprowadzenia tego rozwiązania NIK rekomenduje polskiemu ustawodawcy.

Należy przypomnieć, że w połowie września podano, że MSW zdecydowało, iż kwestie monitoringu wizyjnego oraz dostępu służb do danych telekomunikacyjnych, np. billingów, będą uregulowane w dwóch ustawach. Wcześniej resort zapowiadał stworzenie jednej "ustawy przeciwko Wielkiemu Bratu".

Przygotowanie ustawy zapowiedzieli pod koniec maja premier Donald Tusk i szef MSW. Miała ona ograniczyć wiedzę o obywatelu, zbieraną przez firmy telekomunikacyjne, służby specjalne, policję, a także ograniczyć i ucywilizować cały obszar monitoringu wizyjnego. 

Więcej >>>