Projekt ustawy o Komisji Kontroli Służb Specjalnych

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przekazało do konsultacji międzyresortowych oraz społecznych projekt ustawy o Komisji Kontroli Służb Specjalnych. Dzięki projektowanym zmianom wzmocniona zostanie gwarancja respektowania przez służby praw i swobód obywatelskich poprzez wprowadzenie kontroli wykonywania przez służby czynności operacyjno-rozpoznawczych. Zostanie również stworzony mechanizm kontroli przetwarzania przez służby specjalne danych osobowych, w tym danych wrażliwych. Komisja Kontroli Służb Specjalnych będzie niezależnym organem wyposażonym w szerokie uprawnienia kontrolne.

Kontrola służb specjalnych w innych państwach

Projektowana ustawa wprowadza do polskiego prawa rozwiązania przewidujące kontrolę zgodności z przepisami prawa wykonywania przez służby specjalne czynności operacyjno-rozpoznawczych.

Rozwiązania podobne do tych, które zaproponowano w projekcie ustawy o Komisji Kontroli Służb Specjalnych, istnieją w siedmiu krajach: Belgii, Holandii, Kanadzie, Norwegii, Szwecji, Portugalii oraz Chorwacji. W wymienionych krajach istnieją niezależne komisje kontrolne, czyli kilkuosobowe organy uprawnione do kontroli legalności działania służb specjalnych. Komisje te są powoływane przez parlament lub władzę wykonawczą i mają ustawowo zagwarantowaną niezależność oraz dostęp do wszystkich materiałów służb.

Zakres działania Komisji Kontroli Służb Specjalnych

Projekt ustawy dotyczy kontroli funkcjonowania pięciu służb specjalnych: Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi regulacjami służby specjalne podlegają kontroli Sejmu (poprzez sejmową Komisję do Spraw Służb Specjalnych), są również kontrolowane przez Najwyższą Izbę Kontroli. Jednak te mechanizmy kontrolne nie dotyczą wykonywania przez służby czynności operacyjno-rozpoznawczych (oprócz przypadków, gdy dokumenty lub informacje dotyczące tych czynności zostały przekazane prokuratorom lub sądom).

Projektowane zmiany zakładają, że kontrola legalności wykonywania przez służby specjalne czynności operacyjno-rozpoznawczych będzie realizowana przez powołaną w tym celu niezależną Komisję Kontroli Służb Specjalnych. Niezależność Komisji będzie gwarantowana przez jej wybór przez Sejm spośród kandydatów zgłoszonych przez wskazane w ustawie organy państwowe. Kandydaci na członków Komisji będą musieli nie tylko legitymować się profesjonalną wiedzą – wyższym wykształceniem prawniczym oraz przynajmniej dziesięcioletnim doświadczeniem w zakresie wymiaru sprawiedliwości, kontroli państwowej lub ochrony praw człowieka, ale również dawać rękojmię apolityczności i niezależności od kontrolowanych służb (funkcji członków Komisji nie będą mogli pełnić byli funkcjonariusze służb specjalnych). Przewodniczącym Komisji będzie sędzia o co najmniej dziesięcioletnim stażu sędziowskim w sprawach karnych lub administracyjnych.

Zgodnie z projektem ustawy, Komisja Kontroli Służb Specjalnych będzie właściwa w sprawach:

• kontroli legalności i praworządności działania służb specjalnych w zakresie wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, w tym szczególnie respektowania przez służby praw i swobód obywatelskich;
• kontroli prawidłowości przetwarzania przez służby specjalne danych osobowych obywateli, w tym danych wrażliwych, a także danych telekomunikacyjnych;
• kontroli prawidłowości postępowań sprawdzających prowadzonych przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego albo Służbę Kontrwywiadu Wojskowego na podstawie przepisów o ochronie informacji niejawnych oraz rozpatrywania odwołań od decyzji o odmowie lub cofnięciu poświadczenia bezpieczeństwa;
• skarg na działanie służb specjalnych.

Komisja będzie również dokonywała oceny aktów prawa wewnętrznego dotyczących służb specjalnych.

Organizacja Komisji Kontroli Służb Specjalnych

W sferze organizacyjnej Komisja Kontroli Służb Specjalnych działać będzie kolegialnie, a w jej skład wejdzie sześciu członków, w tym Przewodniczący Komisji. Członkowie Komisji, w tym Przewodniczący, powołani będą przez Sejm w odrębnych głosowaniach bezwzględną większością głosów. Kadencja członka Komisji będzie trwać 6 lat, pierwsza kadencja trzech członków Komisji będzie skrócona do trzech lat, po której co trzy lata będzie następował wybór połowy składu komisji. Ta sama osoba będzie mogła być członkiem Komisji Kontroli nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.

Obsługę Komisji Kontroli Służb Specjalnych zapewniać będzie Biuro Komisji Kontroli, kierowane przez dyrektora, podlegającego bezpośrednio Przewodniczącemu Komisji. Dyrektor oraz pracownik biura (podobnie jak członek Komisji) nie będzie mógł być członkiem partii politycznej, związku zawodowego ani publicznie manifestować poglądów politycznych, nie będzie też mógł być czynnym funkcjonariuszem, żołnierzem lub pracownikiem służby specjalnej.

Projekt ustawy o Komisji Kontroli Służb Specjalnych dostępny jest w Biuletynie Informacji Publicznej MSW