Rzecznik o teatralizacji zatrzymań osób pełniących funkcje publiczne

• Sądy często uznają za niezasadne spektakularne zatrzymania osób pełniących dziś lub w przeszłości ważne funkcje publiczne czy zajmujące wysokie stanowiska w dużych firmach
• Rzecznik zwraca uwagę na teatralizację takich zatrzymań, jak i używanie kajdanek wobec tych osób, np. byłych szefów KNF 
• Przy takich zatrzymaniach często nie uczestniczył adwokat
• RPO od dawna podkreśla konieczność zapewnienia go już od chwili zatrzymania

4 marca 2019 r. Senacki Zespół ds. Monitorowania Praworządności zajmował się praktykami prokuratury i służb, polegającymi m.in. na tzw. prewencyjnych zatrzymaniach czy wzywaniu świadków, będących niekiedy w podeszłym wieku, na przesłuchania w prokuraturze odległej o kilkaset kilometrów.

Podczas posiedzenia dyrektor Zespołu Prawa Karnego Biura Rzecznika Praw Obywatelskich Marek Łukaszuk przedstawił sprawy, w których zatrzymania naruszały prawa i wolności.  Były bowiem nieadekwatne do stopnia zagrożenia i rzeczywistej potrzeby, co w wielu przypadkach sądy oceniły jako nieprawidłowe i niezasadne. Dotyczyło to m.in.:

• zatrzymania i założenia kajdanek Władysławowi Frasyniukowi;
• zatrzymania i konwojowania (oraz założenia kajdanek) b. szefa Komisji Nadzoru Finansowego, a także innych pracowników;
• zatrzymań i legitymowania obywateli, którzy znajdowali się w pobliżu „ Marszu Niepodległości” w 2017 r.

Rzecznik upatruje źródło tych naruszeń nie tylko w przekroczeniu uprawnień przez funkcjonariuszy służb, ale także w unormowaniach Prawa o prokuraturze,  które dało prokuratorom nadrzędnym podstawy do:

• ingerowania w decyzje  prokuratorów podległych,
• informowania osób niepełniących funkcji publicznych i mediów o prowadzonych postępowaniach, niezależnie od ich fazy. Dotyczy to zwłaszcza spraw mających wydźwięk polityczny a zarazem budzących szeroki rezonans społeczny.

RPO zwraca w tym kontekście uwagę na teatralizację zatrzymań i użycie środków przymusu bezpośredniego wobec osób sprawujących obecnie bądź w przeszłości ważne funkcje publiczne, społeczne i piastujących wysokie stanowiska w dużych firmach. Rzecznik w wystąpieniach generalnych (jak i we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, potem wycofanym) wskazywał na niezgodność unormowań Prawa o prokuraturze z Konstytucją. Krytyczną opinie o tej ustawie  wyraziła też Komisja Wenecka.

Nie bez znaczenia dla ochrony praw i wolności osób pokrzywdzonych takimi naruszeniami prawa jest to, iż w trakcie zatrzymań  nie uczestniczył adwokat.

Rzecznik od lat zabiega u Ministra Sprawiedliwości- Prokuratora Generalnego i Prezesa Rady Ministrów o wdrożenie do polskiego prawa  Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 października 2013 r. w sprawie dostępu do adwokata w postępowaniu karnym. Powinna być ona wprowadzona do 27 listopada 2016 r.

Rzecznik sygnalizował też konieczność pełniejszego korzystania z możliwości przesłuchania świadków i osób podejrzewanych/podejrzanych w drodze pomocy prawnej, dla uniknięcia niedogodności wynikających z konwojowania.

Wskazywał też na potrzebę rejestrowania audiowizualnego wszystkich czynności podejmowanych w ramach szeroko rozumianego postępowania karnego, począwszy od pierwszych czynności podejmowanych wobec osób, niezależnie od ich statusu procesowego– biorąc pod uwagę częste przypadki naruszania ich praw i wolności.